Në shumicën e analizave laboratorike është e udhës që pacienti të mos hajë asgjë gjashtë deri dymbëdhjetë orë para se të japë gjak
Pacientëve u rekomandohet që para se të shkojnë për analiza të mos hanë produkte nga qumështi, vezë, ushqime të fërguara, mish apo bukë të bardhë
Rregulla e mosmarrjes së ushqimit posaçërisht vlen për ata pacientë të cilët dëshirojnë të konstatojnë nivelin e yndyrës në gjak
Vlerat e disa analizave laboratorike ndryshojnë gjatë ditës, ndërkaq më së miri është që analizat të bëhen në mëngjes
Analiza e gjakut bëhet për:
– Anemi
– Për të zbuluar se sa gjak është humbur, nëse ka gjakderdhje
– Diagnostikimi i policitemisë
– Gjetja e infeksioneve
– Diagnostikimi i sëmundjeve të gjakut, si leukemia
– Kontrollimi për keqpërdorim të drogës
– Për të zbuluar se a ka shumë apo pak lloje të caktuara të rruazave
Vetëm një kafe e mëngjesit me sheqer para dhënies së gjakut mund të jetë shkak për rezultate “të rreme”, para se gjithash, të glukozës. Për këtë shkak, përgatitjet para dhënies së gjakut duhet marrë me seriozitet dhe duhet përmbajtur udhëzimeve të mjekut. Për shumicën e analizave laboratorike është e dëshirueshme që pacienti të mos hajë asgjë gjashtë deri në dymbëdhjetë orë. Darka e pasur, me ushqim të yndyrshëm mund të shtojë vlerat e triglicerideve dhe të kolesterinës në gjak.
Këshillohet
Pacientëve u rekomandohet që para se të shkojnë për analiza të mos hanë produkte nga qumështi, vezë, ushqime të fërguara, mish apo bukë të bardhë. E njëjta gjë vlen edhe për lëngjet e pasura me vitamina. Një ditë para analizave duhet të hahet ushqim i lehtë, për shembull, perime të ziera por vetëm duke mos e tepruar sasinë. Madje edhe nëse vetëm një kafshatë të vogël “fusim në gojë” drejtpërdrejt para dhënies së gjakut mund të rrisë vlerat e yndyrës. Rregulla e mosmarrjes së ushqimit posaçërisht vlen për ata pacientë të cilët dëshirojnë të konstatojnë nivelin e yndyrës në gjak. Në mënyrë që t’i marrim rezultatet plotësisht të sakta të yndyrës, pacientët nuk duhet të hanë asgjë 12 orë para dhënies së gjakut. Për të gjitha analizat e tjera është e udhës të mos hahet 6 ora para dhënies së gjakut.
Analizat e mëngjesit
Ritmi ditor i marrjes së kampionëve për analizë është shumë me rëndësi. Vlerat referente për disa analiza në orët e mëngjesit nuk janë të njëjta me vlerat e orëve të mbrëmjes, prandaj është me rëndësi të respektohet procedura të cilën e përshkruan mjeku. Vlerat e disa analizave laboratorike ndryshojnë gjatë ditës, ndërkaq më së mirë është të analizat të bëhen në mëngjes. Nëse kampionët merren në orët e mbrëmjes (për shkak të rasteve urgjente)¸ mjeku me rastin e komunikimit të rezultateve merr parasysh edhe ato rrethana, sqaron që disa barna mund të ndikojnë në disa parametra, posaçërisht nëse është fjala për konstatimin e hekurit në gjak. Pacientët të cilët janë në terapi me hekur, nuk bën të marrin terapinë katër ditë para dhënies së gjakut, ndërsa ata të cilët marrin vitaminë B12, siç është terapia e anemisë, nuk bën të marrin barna dhjetë ditë para analizës së gjakut. Terapia e zakonshme për të sëmurët kronikë, për ata me hipertension, me diabet apo për ata me zemër të sëmurë mund të japë rezultate të gabueshme. Një ditë para dhënies së gjakut, duhet të kalohet terapia e rregullt dhe të pihet edhe pas dhënies së kampionëve për analizë.
Ilaçet
Marrja e disa ilaçeve kushtëzohet me rritje të enzimave të mëlçisë, andaj mund të shfaqen rezultate të analizave laboratorike të cilat dukshëm janë larg atyre vlerave referente apo nuk janë pasojë e sëmundjes së mëlçisë. Lodhja intensive fizike dhe ekspozimi kushteve ekstreme siç janë temperaturat e ulëta dhe ato të larta gjithashtu mund të ndikojnë në vlerat e disa analizave laboratorike. Prandaj, enzima e kinazës kreatine e cila që është tregues i rëndësishëm për diagnostikim të infarktit të miokardit dhe të sëmundjeve të muskujve, për shembull, në atë rast mund të jetë më i lartë për dhjetë herë nga vlerat referente pas lodhjes fizike.
Rruazat e bardha të gjakut
Rruazat e bardha të gjakut (leukocitet) mbrojnë trupin nga infeksionet. Nëse zhvillohet infeksioni, rruazat e bardha të gjakut sulmojnë edhe shkatërrojnë bakteret, viruset dhe organizmat tjerë që janë shkak i infeksioneve. Rruazat e bardha të gjakut janë më të mëdha se rruazat e kuqe të gjakut, por janë më pak në numër. Kur njeriu ka infeksion bakterial, numri i rruazave të bardha rritet shumë shpejt. Numri i rruazave të bardha të gjakut ndonjëherë përdoret për t’u gjetur infeksioni ose për t’u parë se si trupi përballet me mjekimin e kancerit. Llojet e rruazave të bardha të gjakut janë neutrofilet, limfocitet, monocitet, eozinofilet dhe bazofilet. Çdo lloj i rruazës ka rol të ndryshëm në mbrojtjen e trupit. Vlerat e secilës nga këto rruaza të bardha të gjakut japin informata të rëndësishme për sistemin e imunitetit. Më shumë apo më pak lloje të ndryshme të rruazave të bardha të gjakut mund të ndihmojnë në zbulimin e infeksioneve, reaksioneve alergjike dhe toksike në ilaçe, dhe shumë gjendje tjera, siç është leukemia.
Numri i madh i leukociteve
Gjendjet të cilat shkaktojnë numër të rritur të rruazave të bardha të gjakut përfshijnë infeksionet, dëmtimin e indit (siç është sulmi në zemër), stresin e rëndë fizik apo emocional (plagët ose operacionet), djegiet, dështimin e punës së veshkave, lupusin, tuberkulozin, artritin reumatoid, mosushqimin, leukeminë dhe sëmundjet si kanceri.
Përdorimi i kortikosteroideve, aktiviteti i zvogëluar i gjëndrave mbiveshkore, problemet me gjëndrat tiroide, ilaçe të caktuara ose heqja e shpretkës po ashtu mund të shkaktojnë vlera të larta.
Numri i ulët i leukociteve
Gjendjet të cilat mund të zvogëlojnë numrin e rruazave të bardha të gjakut përfshijnë kimioterapinë dhe reagimin ndaj ilaçeve, aneminë aplastike, infeksionet virusale, malarien, alkoolizmin, AIDS-in, lupusin, ose sindromën e Cushingut. Shpretka e rritur mund të zvogëlojë numrin e leukociteve.
Rruazat e kuqe të gjakut
Rruazat e kuqe të gjakut (eritrocitet) e bartin oksigjenin në pjesën tjetër të trupit. Ato bartin edhe dyoksidin e karbonit prapa në mushkëri, ashtu që mund të nxjerrim frymën. Nëse numri i eritrociteve është i ulët (anemia) trupi ndoshta nuk merr oksigjen të mjaftueshëm sa ka nevojë. Nëse numri i eritrociteve është shumë i lartë (policitemia) ekziston mundësia që rruazat e kuqe të gjakut të ngjiten bashkë dhe të bllokojnë enët e vogla të gjakut (kapilarët). Kjo po ashtu mund të vështirësojë bartjen e oksigjenit për rruazat e kuqe të gjakut. Në kuadër të pasqyrës komplete të gjakut bëhen edhe të ashtuquajturat konstante të eritrociteve të cilat japin informata për kualitetin e eritrociteve: volumenin e mesëm korpuskular (MCV), përmbajtjen mesatare të hemoglobinës në eritrocite (MCH) dhe koncentrimin mesatar qelizor të hemoglobinës (MCHC). Volumi i mesëm korpuskular (MCV) tregon madhësinë e rruazave të kuqe të gjakut. Përmbajtja mesatare e hemoglobinës në eritrocite (MCH) është sasia mesatare e hemoglobinës në rruazat e kuqe të gjakut. Koncentrimi qendror qelizor i hemoglobinës (MCHC) mat koncentrimet e hemoglobinës në një rruazë të kuqe mesatare. Këto shifra ndihmojnë në diagnostikimin e llojeve të ndryshme të anemisë. Shpërndarja e eritrociteve sipas volumenit (RDË) tregon nëse janë të gjitha rruazat e njëjta apo janë të formave dhe madhësive të ndryshme.
Numri i lartë i eritrociteve
Gjendjet të cilat shkaktojnë rritjen e numrit të rruazave të kuqe të gjakut përfshijnë pirjen e duhanit, ekspozimin ndaj monoksidit të karbonit, sëmundjen afatgjate të mushkërive, sëmundjet e veshkave, disa lloje të kancerit, disa forma të sëmundjeve të zemrës, alkoolizimin, sëmundjet e mëlçisë, çrregullimin e rrallë të palcës kockore (policitemia vera) si dhe çrregullimin e rrallë të hemoglobinës e cila lidh oksigjenin tepër fortë. Gjendjet të cilat ndikojnë në përmbajtjen e ujit në trup po ashtu mund të shkaktojnë rritjen e vlerave të rruazave të kuqe të gjakut. Këto gjendje përfshijnë dehidrimin, diarrenë ose vjelljen, djersitjen e tepërt, djegiet e rënda dhe përdorimi i diuretikëve. Mungesa e lëngjeve në trup bën që volumeni i eritrociteve të duket më i madh, dhe kjo ndonjëherë quhet policitemi e rreme.
Numri i ulët i eritrociteve
Tek anemia zvogëlohet numri i rruazave të kuqe të gjakut. Anemia mund të shkaktohet nga gjakderdhjet e rënda menstruale, i thati në stomak, zorrën e trashë, sëmundjet e inflamacionit të zorrëve, disa tumore, sëmundja e Addisonit, talasemia, mungesa e acidit folik dhe vitaminës B12, helmimi me plumb, sëmundjet e qelizave drapër ose reaksioni në ilaçe të caktuara. Po ashtu numri i zvogëluar i rruazave të kuqe të gjakut mund të shihet nëse hiqet shpretka.
Trombocitet
Trombocitet janë lloji më i vogël i rruazave të gjakut. Ato janë të rëndësishme në koagulimin e gjakut. Kur vjen deri të gjakderdhja, trombocitet ndihmojnë ndaljen e gjakderdhjes. Nëse ka shumë pak trombocite, gjakderdhja e pakontrolluar mund të jetë problem. Nëse ka shumë trombocite, ekziston mundësia e formimit të mpiksjeve të gjakut në enët e gjakut. Volumi mesatar i trombociteve (MPV) përdoret bashkë me numrin e trombociteve për t’u diagnostikuar disa sëmundje. Nëse numri i trombociteve është normal, volumeni i trombociteve mund të jetë akoma shumë i lartë apo shumë i ulët.
Numri i lartë i trombociteve
Vlerat e larta të trombociteve mund të shfaqen nëse vjen te gjakderdhja, mungesa e hekurit, te disa sëmundje si kanceri dhe problemet me palcën e eshtrave.
Numri i ulët i trombociteve
Numri i ulët i trombociteve mund të shfaqet në shtatzëni ose tek të sëmurët nga purpura idiopatike trombocitopenike. Shpretka e rritur, po ashtu mund të reduktojë numrin e trombociteve.
Hematokriti dhe hemoglobina
Hematokriti zbulon sasinë e hapësirës (volumenit) të cilën zënë rruazat e kuqe në gjak. Vlera shprehet si përqindje e rruazave të kuqe të gjakut në volumenin e gjakut. Për shembull, nëse hematokriti është 38 do të thotë që 38 për qind e volumenit të gjakut është e përbërë nga rruazat e kuqe të gjakut. Vlerat e hematokritit dhe hemoglobinës tregojnë nëse është e pranishme anemia ose policitemia. Molekulat e hemoglobinës plotësojnë rruazat e kuqe të gjakut. Ato përmbajnë oksigjen dhe rruazave të gjakut u japin ngjyrën e kuqe. Kur merret gjaku matet sasia e hemoglobinës në gjak dhe aftësia e bartjes së oksigjenit në trup.
