Nga Fitim Zekthi
Në fillim të viteve ‘90, kur vendet e Evropës Lindore të sapodala nga komunizmi po përpiqeshin të ndërtonin institucionet e reja, Cass Sunstein, një profesor shumë i njohur i filozofisë së ligjit i universitetit të Çikagos ishte në Ukrainë të ndihmonte në hartimin e kushtetutës së re. Në librin “Shoqëritë kanë nevojë për mendim ndryshe”, ai thotë se politikanët në Ukrainë i kërkuan që në kushtetutë të përcaktohej që shtypi do të ishte përgjegjës nëse nuk shkruante vetëm të vërtetën. Profesor Sunstein thotë se u ndje i befasuar nga kjo dhe u tha ukrainasve se gjithë thelbi i demokracisë është se “ti ke të drejtë edhe t’ia fusësh kot”.
Në fakt SHBA i ka garantuar lirisë së shprehjes pikërisht këtë gjë me amendamentin e parë ku thuhet thjesht se Kongresi nuk mund të bëjë ligje që rrudhin lirinë e shprehjes. Por edhe pse Kushtetuta lejon këtë hapësirë pa fund lirie (edhe për t’ia futur kot) në dhjetëra raste Gjykata Supreme ka përcaktuar kufij për lirinë e shprehjes.
Luis Brandeis, ish-gjyqtar i kësaj gjykate në vitet 1920-1930, një prej njerëzve më me ndikim në gjithë jetës e kësaj gjykate ka shkruar: “Kushtetuta mbron vetëm padhunueshmërinë e tregut të ideve”. Përkufizimet e tij mbi të drejtën dhe privatësinë janë sot burim për gjithë gjykatat dhe shkencëtarët socialë në SHBA e kudo. Brandeis thotë gjithashtu se media nuk duhet të krijojë kërkesë por duhet të krijojë vetëm ofertë.
Robert Bork ish-profesori i Yale-it (Bill dhe Hillary Klinton kanë qenë studentë të tij), thotë se detyra e medias është të garantojë informim për çështje të interesit publik dhe shkëmbim të lirë pikëpamjesh dhe idesh. Ai thotë se media nuk është vetmasturbim që mund t’i drejtohet instinktit të njerëzve, por vetëm mendjes dhe shpirtit të tyre. Në gjithë diskursin e asaj që përbën kredon e lirisë së shprehjes në SHBA prej dekadash interesi publik nuk është domosdo ajo që i intereson publikut, sigurisht jo gjithçka që intereson publikut mund të publikohet.
Rasti i zbuluar i një pedofilie dhe dyshimi për vrasje në Shqipëri mund të jenë alarm për shumëçka (për një shoqëri pa vetëdije, që nuk merr dot asnjë përgjegjësie, për një shoqëri që ka mbetur tek mendësia kolektiviste hipokrite dhe jo komuniteti, për policinë dhe gjykatat në gjendje të tmerrshme etj., etj.), por ekzistenca e njollave kanceroze që rriten përditë në median shqiptare është për shumë më tepër se sa alarm. Është një media që dëshmon se pas 20 vitesh nuk e kupton lirinë, që e dhunon atë dhe poshtëron njeriun. i tërë shtypi ishte në këtë qasje por shkëlqeu me tërë errësirën e vet një gazetë e re dhe një gazetare e vjetër që publikuan detaje të mënyrës se si pedofili kishte dhunuar fëmijën, detaje që tejkalonin çdo horror, çdo pornografi, fëlliqësi dhe mungesë të pafundme mëshire. Ditën e publikimit të këtyre detajeve gazetarja e vjetër dhe drejtore justifikoi botimin në një editorial. Në corpus juris civilis, në Romën e lashtë thuhej kush justifikohet pa iu kërkuar është fajtor. Të nesërmen drejtorja kërkon ndjesë për publikimin e dëshmisë së pedofilit homoseksual, të dyshuar si vrasës dhe thotë se shoqëria nuk është e gatshme ti shohë të vërtetat në sy dhe se ata thjesht po publikonin diçka të vërtetë. Një justifikim i dytë. Meqë jemi tek e drejta e Romës atje thuhet errare humanum est, perseverare autem diabolicum – të gabosh është njerëzore, të këmbëngulësh është djallëzore.
Por ti kthehemi edhe një herë lirisë së medias dhe mënyrës se si i ka përcaktuar kufijtë vendi më demokratik në botë i cili për lirinë e medias ka vetëm një amendament me një rresht që thotë se “Kongresi nuk mund të bëjë ligje…. që rrudhin lirinë e shprehjes”.
Në vitin 1942 në Gjykatën Supreme arriti një çështje e quajtur Chaplinski vs New Hampshire. Ky institucion i admiruar kudo në botën demokratike dha një vendim i cili sot është piketa udhëzuese për të gjitha çështjet e ngjashme, çështje të lirisë së medias, të lirisë së shprehjes të çdo kategorie. Kryetari Frank Murphy tha se ka disa kategori të shprehjes, ndalimi dhe dënimi i të cilave nuk e thyen lirinë e shprehjes që përcakton Kushtetuta. Këto janë e pista, e ndyra mes tyre skenat seksuale, sharja e fesë, fjalët luftarake etj, publikimi i të cilave shkakton dhimbje ose tenton të shkaktojë thyerje të menjëhershme të paqes. D.m.th. sherr, grindje, vrasje etj. Lejohet publikimi i tyre vetëm kur ai dëshmon për ide të madhe. Këtë tha Frank Murphy dhe ky është definicioni themelor, i palëkundshëm mbi të cilin nuk shkel dot asnjë gazetë, televizion apo individ.
Publikimi i dëshmisë së pedofilit homoseksual që dyshohet për vrasje është mizor, i ndyrë dhe shkakton dhimbje të madhe, dërrmon në palcë njerëzit sidomos të afërmit e fëmijës. Mospublikimi nuk pengon asnjë ide të madhe. Çfarë ideje të madhe po mbronte gazetarja apo drejtorja me publikimin e asaj dëshmie!!!
Gjyqtari Murphy kishte parasysh raste gjenocidi ku mund të lejohej publikimi i fotove me kufoma për të treguar se sa mizor është nazizmi se sa e ligë diktatura.
Publikimi i skenave se si një pedofil përdhunon dhe terrorizon një fëmijë mund të tregojnë vetëm alarmin tonë si shoqëri për median dhe nivelin e turpshëm të atyre që bëjnë publikime të tilla. Nuk mund të ketë shoqëri të pagatshme të shohë të vërtetën siç thotë drejtorja për dëshminë e lemerishme të pedofilit por gazetë dhe gazetarë që nuk e dinë se ç’është profesioni dhe se fati thjesht i ka keqvendosur aty.
Ky nuk është rasti i parë që mediat thërrasin anët e dobëta të njeriut për tu shitur, që iu drejtohen instinkteve të tij si kuriozitetit pervers apo epsheve, anës seksiste, vetëmasturbimit etj., etj.
Ka vite që shkruhet për njerëz të burgosur që tregojnë skena dashurie apo flirtesh, që publikohen sms private pas një vrasjeje dhe tradhtie. Madje këto edhe nga shumë gazetarë çmohen si gjëra të mëdha, si gjëra që i do publiku apo që shesin. Duhet të jetë kjo arsyeja pse nga 40 tituj gazetash që dalin në ditë shiten gjithsej vetëm 70 mijë kopje, në një popullatë 3 milionëshe. Gazeta “Fakt” në Maqedoni para disa kohësh shiste 35 mijë kopje në një vend me rreth 50 mijë shqiptarë. Si kanë shkuar punët, ka mbetur të themi se në Shqipëri është një gjë e mirë që gazetat nuk i lexon njeri.
