Fragment nga libri ditar “Udhëtim në malin e shenjtë”, përkthyer nga Romeo Çollaku
Nikos Kazanxaqis
Binte shi. Kreshta e Athosit, mbështjellë me mjegull të dendur, ishte zhdukur. Deti ishte i qetë, i thukët, i përbaltur; një manastir, midis gështenjave të nxirosura prej shiut, shndrinte i bardhë. Shiu breronte lehtë, sikur vadiste dhe qielli kishte zbritur deri tek majat e pemëve; pesë a gjashtë murgj, në mol, rrinin më këmbë, duke u lagur si qiparisa.
Përbri nesh, në varkën që na shpinte drejt Dafnës, sikundër quhet porti i vogël i Malit të Shenjtë, dy murgj po kuvendonin; njëri, më i riu,me mjekër të rrallë e të zezë, me një trastë të rëndë nën sqetull, thoshte:
-Ta dëgjosh kur psalt, e harron botën; më i ëmbël se baba e se mëmë zëri i tij.
Dhe tjetri përgjigjej:
-Ç’më thua tani? Ne kemi një mëllenjë në manastir, që psalt Zotin thirra e Krishti u ngjall dhe të humbet mendja; i themi at Mëllenja; dhe vjen në kishë tok me ne; mban dhe kreshmë.
-Nuk ma ha mendja të jetë mëllenjë, at Laurent, nuk ma ha mendja të jetë mëllenjë…
Shkelëm dherat e shenjtë; murgjit që rrinin në mol, zunë të hetonin një më një, me sy të stërvitur, njerëzit që zbrisnin, se mos , mes pasagjerëve, fshihej, e veshur burrërisht, ndonjë grua. Një mijë vjet tashmë qysh kur Mali i Shenjtë iu taks Virgjëreshës, grua, këtu, nuk ka vënë këmbë frymë gruaje nuk e ka molepsur ajrin dhe as ndonjë kafshë femër- dele, dhi, pula, mace, vetëm fryma burrërore e moleps.
Dy bashkudhëtarët tanë murgj vinin mbas nesh të ngarkuar si mushka. Nxituan hapin, që të na arrinin.
-Pelegrinë? Pyeti, murgu riosh me buzën në gaz; iu ndihmoftë dhunti i Saj!
Gjithmonë, eremitët ngordhin për të kuvenduar; morën hov, bënin fjalë për mrekulli, për lipsana, për oshënarët që ngrenë, sipër humnerave, duart përpjetë dhe luten.
-Dhe, për sa kohë i mbajnë duart përpjetë, tha i riu, mos u trembni; bota nuk do të shembet; ata e mbajnë botën e s’shembet.
-Po kurrë nuk ka vënë këmbë grua në Mal të shenjtë? pyeta
-Kurrë, kurrë, u përgjigj më i moshuari dhe pështyu në ajër; Hiqmu, Satana! Mërmëriti.
-Herë-Herë, tha rioshi, ndonjë grua merr zemër, vishet si burrë dhe zbret në mol; por murgjit roje e dallojnë në çast dhe e përzënë.
-Nga e dallojnë? Pyeti miku im duke qeshur.
-Nga era, u përgjigj rioshi; ja, pyet edhe plakun, që ishte një herë rojë në mol.
-Miku im u kthye nga murgu plak:
-Kundërmojnë ndryshe gratë, at i shenjtë? e pyeti; Si kundërmojnë?
-Si kunadhe të pista, u përgjigj plaku dhe nxitoi hapin.
Shiu zuri të platitej; frynte, siç duket me re nëpër rrafshet e sipërme të ajrit dhe retë u shpërndanë, doli pakëz diell; toka, menjëherë, buzëqeshi, e njomur ende në lot; dhe, tok me diellin, një ylber tepër i zbehtë u nder në ajër, duke e pajtuar përsëri, qiellin me dheun.
-Brezi i Zonjës, thanë dy murgjit, dhe bënë kryqin.
Me çantat në shpinë, duke u mbështetur në dy shkopinjtë tanë prej prralli, pa ngjitnim, midis korijes së dendur të gështenjave gjysmë të zhveshura, shqindeve dhe dafinave gjethegjera, kalldrëmin që të çonte në Karyes.
Na u duk sikur ajri kundërmonte temjan; sikur kishim hyrë në një kishë të stërmadhe, me det, me pyje gështenjash, me male dhe, përsipër, në vend të kubesë, një qiell pa çati, Iu drejtova mikut tim:
-Përse nuk po flasim? Thashë, duke dashur të thyej heshtjen, që kishte filluar të më lodhte.
-Po flasim, u gjej miku im, duke më prekur lehtë në sup, po flasim, por në gjuhën e engjëjve; në heshtje.
Dhe, papritmas, sikur u zemërua:
-Ç’mund të themi? Se është bukur, se zemra po na bëhet me flatra e dëshiron të ikë, se hymë në rrugën që të shpie në Parajsë? Fjalë, fjalë, hesht!
Dy mëllenja fluturuan prej një arre, degët e lagura u tundën dhe bulëzat e shiut na stërpikën fytyrat.
-Edhe zogjtë kanë murgjit e tyre, tha më i madhi, kanë mëllenjat; Mali i Shenjtë është plot me mëllenja.
-Po yjet, pyeti rioshi, kanë edhe yjet murgjit e tyre, at Laurent?
-Gjithë yjet, vëlla i dashur, u përgjigj ai, ishin, një herë e një kohë, murgj, u martirizuan mbi tokë për besimin e Krishtit dhe u ngjitën në gjirin e Abrahamit. Gjiri i Abrahamit, që ta marrësh vesh ti, është qielli.
E dëgjoja gjithë adhurim për shpirtin e njeriut, që arrinte, me një forcë të gjithëpushtetshme, të tjetërsohej dhe të nëntronte, në ëndërr, gjithçka.
Rreth një trajte të pandryshueshme, rreth një ylli verior të pavdekshëm, Krishtit, besimtarët vorbullojnë qiell e tokë, duke i shtrënguar të vihen në shërbim të tyre. Krishti është Përgjigjja e Madhe e gjithë pyetjeve; gjithçka merr shpjegim, ndriçohet, vendoset në rendin e duhur dhe shpirti gjen qetësi. Pyet, trazohet, humbet rrugën, dëshpërohet vetëm ai që nuk beson.
Pas disa ditësh, në Malin e Shenjtë, një oshënar gjysmë i çmendur, kacavarur majë një shpelle sipër detit, më tha një fjalë, që më la pa gojë.
-Të ka humbur mendja, mor i shkretë, i thashë unë, për ta ngacmuar.
Kurse ai qeshi:
-Dhashë mendja, tha, dhe mora Zotin; që do të thotë: dhashë një pare të rreme dhe bleva Parajsën. SI thua ti, bir, më polli kaposhi?
Heshti një copë herë dhe pas pak:
-Të të them dhe këtë tjetrën, që ta dish, shtoi. Një herë, ishte një mbret i madh i pashëm, hamës, qejfli, me 365 gra në harem. Vajti, një ditë, në një manastir, i zuri syri një oshënar:
“Sa e madhe sakrifica që je duke bërë!” i tha dhe e vështroi me keqardhje. “Sakrifica jote është më e madhe se e imja, o mbret”, ia ktheu oshënari.
“Si është e mundur”- Po ja, unë bëj fli botën e përkohshme, kurse ti bën fli botën e përjetshme”
Afër nesh, midis gështenjave, u dëgjua kambana e mbrëmjes; në një kthesë shtegu, u duk fshati i murgjve; nxituam hapin.
Shitës frutash e perimesh, çikërrimash, gjellëbërës, fshesarë; ishin të gjithë murgj. Një fshat meshkujsh, i kobshëm, i padurueshëm, pa gra, pa fëmijë, pa të qeshura. Vetëm mjekra të zeza, të verdha, të gështenja, të murrme, të bardha; disa të mbledhura, disa të tjera të lëshuara porsi fshesat, disa kaçurrela, të dendura të papërshkueshme, si ato lulelakrat e mira.
Shkuam në Protat, në konakun ku mblidhen epitropët e njëzet manastireve; të ulur nëpër frone, na vëzhguan me ca sy të shkathët e dinake, gjithë dyshim. U kallëzuam se cilët ishim, dy të krishterë të mirë, që na kishte pushtuar dëshira për Zotin dhe erdhëm për pelegrinazh; jemi ende të rinj, u thamë, dhe, para se të na zënë hallet e botës, para se të martohemi, erdhëm këtu, në Kopshtijen e Virgjëreshës, që të na ndriçojë dhuntia e Saj, dhe të na rrëfejë rrugën; i jemi taksur dhuntisë së Saj.
Miku im, me atë zërin gjëmimtar, me atë zjarrminë poetike, fliste dhe, gjithnjë e më tepër, përndizej, ndërsa murgjit kishin hapur gojën, disa kishin shtrënguar fort mjekrat në shuplaka, dhe e dëgjonin. Për sa ligjëronte miku im, edhe unë depërtoja më thellë në kuptimin dhe arsyen e ardhjes sonë në Malin e Shenjtë; patjetër që edhe ai nuk e dinte, por, duke folur, e gjeti.
Murgjit u përkulën pranë veshi të shoshokut, diç mërmëritën, u ngritën të gjithë së bashku dhe na dhanë, me shkrim, lejen, sipas së cilës mund të vërtiteshim et ë përfaleshim në të tërë manastiret dhe në të tëra qelat, të rrinim atje, derisa dhuntia e Virgjëreshës të na bënte shenjë, se zotimi ynë ishte përmbushur.
Filloi marshimi. Ashtu si pelegrinët e vjetër, duke biseduar me zë të ulët për Zotin, për fatin e njeriut dhe për detyrën tonë,- këto tri tema ngulmuese të gjithë udhëtimit- shkonim nga manastiri në manastir, nga mrekullia në mrekulli, të trallisur e të lumtur. Unë mbaja ditar dhe numëroja, çdo mbrëmje, frytet që kishim mbledhur gjatë ditës; tashmë, është zverdhur, pas dyzet vjetësh, e shfletoj dhe i përjetoj, sërishmi, të gjitha këto ditë hyjnore dhe të pabesueshme; çdo fjalë, gjer dhe më e parëndësishmja, ngjall, përthellë meje, hove, shqetësime rinie, plane të çartur mes dy miqsh, për të shpëtuar shpirtrat tanë. Gjithë paturpësia, padjallëzia dhe fisnikëria e rinisë.
