Një roman elegant, një meditim i zgjuar dhe habitshmërisht gazmor mbi dashurinë, miqësinë dhe politikat e seksit është perceptimi mbi romanin “Një verë pa burra” e Siri Hustvedt, të përkthyer në shqip nga Engjellushe Shqarri, botimet “Pegi”
Siri Hustvedt
Pak kohe pasi ai shqiptoi fjalen pauze, me iku tepeleku i kokes dhe perfundova ne spital. Ai nuk me tha “Nuk dua te te shoh me kurre” apo “Mori fund”, por, pas tridhjete vjetesh martese, fjala pauze mjaftoi qe te me shnderronte ne nje te ikur nga mendte, me mendimet qe me shperthenin, qe shkisnin dhe perplaseshin me njeri-tjetrin si kokrrat e misrit kur piqen ne nje qese ne mikrovale. Mberrita ne kete perfundim te trishtuar teksa rrija e shtrire ne shtrat ne Pavijonin e Jugut, aq e renduar nga qetesuesit, saqe nuk doja kurrsesi te luaja vendit. Zerat e bezdisur ritmike ishin here me te bute, por nuk ishin zhdukur dhe, kur mbyllja syte, shihja personazhe komike qe vraponin neper kodra te kuqe e zhdukeshin neper pyje te kaltra. Me ne fund, Doktoresha S. me diagnostikoi me semundje psikotike te perkohshme, e njohur gjithashtu si psikoze e shkurter reaktive, qe do te thote se realisht je e çmendur, por jo per shume kohe. Ne rast se vazhdon ne kete gjendje per me shume se nje muaj, atehere duhet te te vene nje epitet tjeter. Me sa duket, shpesh, per kete forme te caktuar çmendurie ka nje shkak, ose, ne gjuhen psikiatrike, “nje stresues”. Ne rastin tim, ishte Borisi, apo, me mire te them, fakti qe Borisi nuk ishte me, qe kishte marre pauzen e tij. Me mbajten te mbyllur me kyç nje jave e gjysme dhe pastaj me lejuan te largohem qe andej. Per ca kohe, isha paciente e jashtme deri sa gjeta Doktoreshen S. me zerin e saj te ulet, melodik, me buzeqeshjen e permbajtur, se ciles i
pelqenin poezite. Ishte ajo qe me ngriti ne kembe dhe qe, te them te drejten, vazhdon te me mbaje ne kembe.
Nuk me pelqen ta sjell nder mend gruan e çmendur. Me vjen turp prej saj. Per nje kohe te gjate, nuk ma kish enda te shihja ate qe ajo kish shkruar ne nje bllok bardhe e zi gjate qendrimit ne pavijon. E dija çfare ishte shkarravitur mbi ate bllok, me nje shkrim dore qe nuk i ngjante fare timit, Cifla truri; por nuk arrija dot ta shfletoja. Kisha droje prej saj, e kuptoni. Kur Deizi, ime bije, erdhi te me vizitonte, nuk e shfaqi shqetesimin qe ndjeu. Nuk e di me saktesi se çfare pa ajo, por e marr me mend: nje grua te bere kocke e lekure nga te pangrenet, akoma te hutuar, me trupin dru nga ilaçet, nje person te paafte per te reaguar si duhet ndaj fjaleve te se bijes, nje grua qe nuk e shtrengonte dot ne gji femijen e saj. Por, kur iku, e degjova duke iu qare infermieres me nje ngasherim qe nuk e linte te fliste: “Me duket sikur nuk eshte mami im.” Atehere isha plotesisht e humbur ne boten time, por, kur e kujtoj ate fjali tani, ndiej dhimbje. Nuk ia fal vetes.
Pauza ishte franceze, me floke geshtenje te bute, por te ndritur. Kishte gjinj te mrekullueshem – te vertete, jo te bere – syze te ngushta drejtkendore dhe mendje te ndritur. Ishte e re, sigurisht, njezet vjet me e re se une, dhe dyshoj se Borisi duhet t’i kete ardhur verdalle koleges per njefare kohe perpara se t’u jete versulur rajoneve te saj te rendesishme. E kam imagjinuar vazhdimisht kete pamje. Borisi, me kaçurrelat bore te bardha qe i binin mbi balle, teksa i shtrengon gjoksin Pauzes ne fjale, prane kafazeve me minj te modifikuar gjenetikisht. E shoh vazhdimisht me syte e
mendjes kete skene ne laborator, edhe pse ka të ngjarë ta kem gabim. Ata nuk para mbeteshin vetëm të dy, kështu që “ekipi” do t’i kishte vene re shtrëngimet e zhurmshme qe ndodhnin ne mesin e tyre. Mbase gjenin strehim në ndonje te ndare ne banje, ku Borisi im e bënte me kolegen e tij shkencetare, me syte qe i rrotulloheshin në zgavra tek i afrohej pikës së shpërthimit. Te gjitha këto i dija mirë. Ia kisha pare syte t’i rrotulloheshin mijera herë. Banaliteti i kësaj historie – fakti qe ajo perseritet çdo dite në pështirosje nga bura që papritur ose dalengadale zbulojnë se ajo që Është, nuk ka pse TE JETE, dhe qe pastaj hidhen në veprim për t’u çliruar nga gratë, të cilave po u ikën mosha, por që janë kujdesur për ta dhe për fëmijët e tyre për vite të tëra- nuk e mbyt dot dhimbjen, xhelozine dhe poshtërimin që i pushton personat qe lihen pas. Gra te perbuzura. Unë vajtova, ulërita dhe përplasa grushtet pas murit. Unë e tremba atë.
Ai dëshironte paqe, ta linin rehat te vazhdonte rrugën e tij me neuroshkencetaren e edukuar te endrrave të tij, një grua me të cilen ai nuk kishte as te shkuar, as dhimbje të mbartura, as konflikte. E megjithate, ai tha pauze, jo stop, për ta mbajtur të hapur rrëfenjen në rast se ndërronte mendje. Një çast i pameshirshem shprese. Muri. Borisi që nuk bërtet kurrë. Borisi qe tund koken ne shenje mohuese, i ulur në divan me pamje te trazuar. Borisi, nje burre-mi që u martua me një poete ne vitin 1979. Boris, perse me le?
Duhet te largohesha nga apartamenti, sepse po të rrija aty, do te vazhdoja te ndieja dhimbje. Dhomat dhe mobiliet, zhurmat qe vinin nga rruga, drita qe furçat e dhembeve ne raftin e vogel te banjës, dollapi i dhomës së gjumit me dorëzën e rënë- secila prej tyre ishte shndërruar në një kockë që më dhembte nje nyje, brinje apo verteber e nje anatomie te artikuluar kujtimesh te perbashketa. Cdo gje e njohur, e ngarkuar me kuptimet e grumbulluara te kohes, dukej se me rendonte ne trup, prandaj nuk i duroja dot me. Keshtu qe u largova nga Bruklini dhe gjate veres shkova ne shtepine e vajzerise, ne qytetin qe shtrihet pas ujit, ne ate qe dikur ka qene preri ne Minesota, aty ku isha rritur. Doktoresha S. nuk ishte kunder. Nje here ne jave do te vazhdonim seancat me telefon, me perjashtim te muajit gusht, kur ajo merrte zakonisht pushimet. Universiteti ishte treguar “i kuptueshem” ndaj krisjes sime, duke pranuar qe te kthehesha perseri ne shtator per te dhene mesim. Kjo per mua do te ishte periudha e Merzise midis Dimrit te Çmendur dhe Vjeshtes Normale, nje boshllek pa ngjarje qe duhej mbushur me poezi. Do te rrija me time ëmëe dhe do te vendosja lule ne varrin e tim eti. Ime moter dhe Deizi do te vinin te me shihnin, por nderkohe kisha gjetur nje pune ne Shoqaten Artistike Vendore, si mesuese e lendes se poezise per femije. “Poetesha e kesaj ane, fituese çmimesh, organizon takime per lenden e poezise” ishin fjalet e botuara ne gazeten “Bonden Neës”, Çmimi “Doris P. Zimer per Poezi” eshte nje çmim i panjohur, i cili me ra ne koke nga qielli. Ai i ofrohet ekskluzivisht nje gruaje, vepra e se cilës hyn ne rubriken “eksperimentale”. E kisha pranuar me miresjellje kete nder te dyshimte, bashke me çekun qe e shoqeronte, por brenda vetes kisha rezerva. Megjithate, fillova te kuptoja se ÇDO çmim eshte me mire se asnje çmim, se termi “fituese çmimi” i jep poetes ose poetit, qe jeton ne nje bote qe s’ka haber nga poezite, nje shkelqim te dobishem, qofte edhe thjesht dekorativ. Sikurse ka thene dikur John Ashbery: “Te jesh nje poet i famshem nuk eshte njesoj si te jesh i famshem.” Dhe une nuk jam një poete e famshme.
Mora me qira nje shtepi te vogel në periferi të qytetit, jo larg nga apartamenti i sime ëme, ne nje ndërtesë që përdorej posaçeëisht per te moshuarit dhe per shumë të moshuarit. Mamaja jetonte ne nje seksion te mevetesishëm të ndërtesës. Pavaresisht nga artriti dhe ankesa te tjera nga më të ndryshmet, duke përfshirë ngritjet e herëpashershme të tensionit në nivele rrezikshmërisht të larta, në moshën tetëdhjetëvjeçare, ajo ishte jashtëzakonisht e gjallë dhe mendjekthjellët. Kompleksi përfshinte dy seksione të tjera të ndara nga njëri-tjetri: zona e “të jetuarit me ndihmë”, për ata që kishin nevojë për ndihmë, dhe zona e “qendrës së kujdesit”. Babai im vdiq aty gjashtë vjet më parë dhe, ndonëse kisha dashur të kthehesha dhe ta shihja edhe njëherë vendlindjen, nuk kisha mundur të bëja asnjë çap përtej derës, por i kisha kthyer shpinën dhe isha larguar me nxitim nga fantazmat prindërore.
“Nuk i kam treguar askujt ketu per shtrimin tend në spital”, me tha mamaja me nje ze te ankthshem, me sytë e saj të gjelbër, te forte te mberthyer te te mite. “Nuk ka pse ta dijë njeri”
