Thomas Mann
Fragment nga dy kryevepra të shkrimtarit të madh gjerman Thomas Mann, fitues i çmimit “Nobel”, i konsideruar si një ndër shkrimtarët më të mëdhenj të shekullit XX, të përkthyera në shqip nga Piro Misha; “Mario dhe Magjistari” si dhe “Tristani”
E gjithë atmosfera e Torre di Venere-s më ka mbetur në mend si diçka e pakëndshme. Që në çastin e parë, vetë ajri i vendit na bëri të mos ndjeheshim të qetë, ndjeheshim të acaruar e me nervat e cingërisura; pastaj, në fund, ndodhi ajo historia tronditëse e Çipolës, e atij tipi të tmerrshëm, që dukej sikur në një mënyrë aq fatale, por që njeriut i bën aq shumë përshtypje, mishëronte në vetvete tërë ligësinë e çuditshme të atij ambienti. Kur kujtojmë përfundimin, na bëhet se ai fund i tmerrshëm i asaj historie ishte i paracaktuar e ishte pjesë e vetë thelbit të gjërave; veç ndodhja aty e fëmijëve ishte rrjedhim i një keqkuptimi, që erdhi për shkak të asaj dukjeje të rreme, me të cilën paraqitej në sytë e botës ai njeri i çuditshëm. Por fatbardhësisht, ata as që e morën vesh se ku mbaronte shfaqja e ku niste tragjedia, dhe ne i lamë ata të ruanin besimin e tyre të lumtur se gjithçka gjer në fund, s’kishte qenë gjë tjetër veçse pjesë e shfaqjes.
Torre di Venere gjendet nja pesëmbëdhjetë kilometra larg nga Portoklemente, njërit prej plazheve më në zë në bregdetin e Tirrenit. Portoklemente është një qytet elegant, që për muaj me radhë mbushet plot e përplot me njerëz që pushojnë. Rruga kryesore, e mbushur plot me hotele shumëngjyrëshe e dyqane, zbret deri në një plazh të gjerë, të mbuluar me çadra e kështjella rëre, të zbukuruara me flamurka, plot me njerëz të nxirë nga dielli, ku gjatë tërë kohës mbretëron zhurma e rrëmuja. Dhe po ky plazh i bollshëm e i këndshëm, i mbuluar me rërë të imët, në skaj të të cilit nis një pishnajë e pranë saj ngrihen malet, vazhdon një copë herë përgjatë gjithë bregdetit. Ndaj s’ka pse të çuditesh që vetëm një copë udhë më tej prej kohësh është ngritur edhe një vend tjetër konkurrent, më pak i bujshëm: Torre di Venera (ku është e kotë të rrish e të kërkosh me sy kullën që i ka dhënë emrin qytetit), që përbën një degëzim të plazhit të vjetër më të madh dhe që për disa vjet mbeti si një idil për një pakicë, një strehë për ata që kërkonin të jetonin më larg kësaj bote. Por, siç ndodh zakonisht në raste të tilla, shpejt qetësia u shtrëngua të tërhiqej më tej përgjatë bregut, në drejtim të Marina Petrierës apo një zot e di se ku tjetër. Bota dihet që kërkon qetësinë e njëkohësisht e dënon atë – turret tek ajo me dëshirën e marrë e qesharake që të bashkëjetojë me të, duke e gënjyer veten me mendimin se ku janë ata, duhet të jetë edhe qetësia; dhe mjaft të ketë ngritur çadrën e vet në një vend të qetë, dhe është e zonja të mendojë se qetësia do të mbetet gjithmonë po aty. E kështu Torreja, edhe pse gjer tani ka qenë më modeste e më e mbledhur nga Portoklementja, është duke u bërë gjithnjë e më me zë si për italianët, ashtu edhe për të huajt. Njerëzit nuk shkojnë më në plazhin mondan, por aty pranë, në Torre di Venera (por ama kjo braktisje nuk e kalon masën, Portoklementja mbetet një plazh i modës, po aq zhurmëmadh e i mbushur me njerëz), ku jo vetëm që ka më shumë klas, por dhe të kushton më lirë. Dhe fuqia tërheqëse e këtyre avantazheve vazhdon të mbetet edhe atëherë kur vetë këto avantazhe ka kohë që s’ekzistojnë më. Torreja ka një Grand-Hotel; është ngritur një numër i madh pensionesh, ca luksoze e ca të tjera më modeste. Kush ka aty një pronë apo ka zënë me qira vilat e kopshtet me pamje nga deti, nuk gëzon më në plazh atë qetësinë e patrazuar të mëparshme; në korrik e në gusht pamja aty nuk ndryshon në asgjë nga ajo e plazhit të Portoklementes: po ajo turmë njerëzish që lahen, që thërresin, zihen, ngazëllehen, me kurrizin e rrjepur nga një diell i tmerrshëm; barka të vogla laramane e fundsheshta përkunden përmbi kaltërsinë vezulluese e mbi to fëmijë, me ca emra kumbues, që nënat, që rrinë në roje, i thërresin, duke e mbushur ajrin me britma meraku ej: Nino!, Sandro!, apo Maria e Biçe! Shitësin e luleve e të koraleve, stridheve, limonadës e cornetti al burro, kalojnë përmes këmbëve të atyre që rrinë shtrirë e ofrojnë mallin e tyre, duke thirrur edhe ata me atë zërin e tyre kumbues e grykor prej jugorësh.
E tillë ishte skena që gjetëm kur mbërritëm në Torre: deri diku e këndshme, por ama, në fund të fundit, menduam se kishim ardhur si tepër shpejt. Ishte mesi i gushtit dhe sezoni italian ishte ende në kulmin e vet dhe për një të huaj nuk është aspak kjo koha që të mund të shijojë hijeshitë e vendit. Ç’rrëmujë që ishte në kafenetë faqe detit apo në “Ekuizito”, për shembull, ku vinim nganjëherë e ku na shërbente Mario, pikërisht ai Mario për të cilin pas pak më duhet t’ju tregoj! Ishte thuajse e pamundur të gjeje ndonjë tryezë bosh; kurse orkestrinat e ndryshme luanin pa pyetur fare për njëra-tjetrën, duke u përzier aq sa të shushatnin tek të hynin në mes të bisedës. Për më tepër, mbasditeve ka shumë që vijnë aty nga Portoklementja. Është e natyrshme që Torre përbën një nga pikat e preferuara për shëtitjet e pushuesve, që s’gjejnë dot rehat, në saje të një autobusi gumëzhitës Fiat, i cili e bën atë rrugë tutje-tëhu, duke e mbuluar me një shtresë të trashë pluhuri rreshtin e shkurreve të landrave e të dafinave buzë xhadesë që lidh të dyja plazhet – një pamje e veçantë, por që ama s’është aspak e këndshme.
Me një fjalë, muaji i përshtatshëm për të shkuar në Torre di Venera është shtatori, kur pjesa më e madhe e njerëzve ka ikur. Apo përndryshe maji, kur uji s’është ende aq i ngrohtë sa t’i joshë jugorët që të lahen. Edhe në këto periudha, para apo pas sezonit, plazhi prapë jo se është i shkretë, veçse është ca si më i qetë dhe më pak i frekuentuar nga vendasit. Nën tendat e kabinave e në sallat e ngrënies mbizotërojnë anglezët, gjermanët e francezët, kurse në gusht, të paktën në Grand-Hotel (ku ne, meqë s’kishim rekomandim për ndonjë privat, kishim zënë vend), i huaji e ndien veten të veçuar e si një mysafir të dorës së dytë, mes asaj dyndjeje të shoqërisë fiorentinase e romane.
Një përvojë të tillë e patëm edhe ne dhe u mërzitëm që mbrëmjen kur mbërritëm dhe kamerieri, në sallën e ngrënies, na caktoi tryezën ku do të rrinim. Jo se kishim ndonjë gjë kundër asaj tryeze por ja që neve na kishin mbetur sytë te veranda aty përjashta që shtrihej mbi det, ku kuqëlonin ca llambadarë të kuq e ku ende kishte vende bosh, megjithëse edhe ajo ishte po aq e mbushur me njerëz sa edhe salla brenda. Pastaj edhe fëmijët sikur u magjepsën nga ajo pamje festive, kështu që ne, pa e zgjatur më, bëmë të ditur se do të na pëlqente ta kishim tryezën jashtë në verandë – por, me sa duket, kjo kërkesë e jona e kishte burimin te mosnjohja e rregullave, se na u përgjigjën tërë mirësjellje, por ca si të zënë ngushtë, se ai kënd i lezetshëm ishte i rezervuar për klientët e hotelit: di nostri clienti. Për klientët e tyre? Po edhe ne të tillë ishim. Nuk ishim as turistë e as bredhacakë, por bujtës që do të qëndronim aty për tri a katër javë. Sidoqoftë, nuk këmbëngulëm për shpjegime se cili na ishte dallimi midis bujtësve të llojit tonë dhe asaj klientele së cilës i ishte lejuar që të hante bukë aty përjashta, nën ndriçimin e atyre llambadarëve të kuq, por e hëngrëm darkën nën ndriçimin e thjeshtë e të rëndomtë të shandanëve të sallës së ngrënies; dhe s’duhet lënë pa e përmendur se ishte një darkë tepër e rëndomtë e monotone prej hoteli; më pas pamë se kuzhina e pensionit “Eleonora”, nja dhjetë çape më në brendësi, ishte mjaft më e mirë.
