Aleksandros Papadiamantis
Dy, tri, pesë, dhjetë pika.
Njëlloj si hapi i detarit që bën rojë zgjuar mbi kuvertë. Anija lundron mes detërash të errëta dhe ai sheh qiellin që vallëzon egërsisht dhe, i mbështjellë me kapotë, çan pa u tërhequr errësirën me përshkëndijimin xixëllues të cigares së tij.
Shpesët ende s’kishin kënduar për orën e tretë. Ndoshta ishin tromaksur prej zërit të thellë e të përvajshëm të salepçiut, i cili kishte filluar që prej kësaj nate pis të errët vjeshte që të këlthiste. Qe klithmë si ajo e ndonjë shpendi të panjohur, i cili ka humbur rrugën dhe qe lëshuar mbi këtë qytet duke kërkuar për ndonjë pre.
– I nxehtë! Vlon!…
Vlonte, vlonte nata thellë. I ngrohtë salepi, por më i ngrohtë shtrati. Vetëm zëri i salepçiut i tromakste shpesët.
Kishte rënë një shi i imët, pastaj kishte pushuar. Që nga ulluku binin rrallë e ngadalë pika uji.
– Eh, që e marrtë…
Zëri që doli nga goja e salepçiut çau ajrin.
Krrak, u dëgjua dritarja e një dhome të ulët që shihte nga rruga. U përkul një njeri i mbështjellë me shall. Ai zgjati një kupë të madhe në drejtim të salepçiut, por ky vonoi të vinte.
Njeriu u përkul të shihte.
Një shtatlartë me çallmë të bardhë, kapotë të zezë dhe pelerinë të lyer, kishte qëndruar para salepçiut.
– E marrtë e mira këtë botë.
– Bu dynja çarkë felek.
– Ashk ollshun…, – pëshpëriti salepçiu.
Ai nuk e pati dalluar njeriun, por veshjen. Cilido tjetër do ta kishte pas marrë për fantazmë. Por ai nuk u dha. Qe po prej atyre anëve.
Kishte kohë që ishte shfaqur. Kur? Para disa ditësh, para disa javësh. Nga kishte ardhur? Nga Rumelia, nga Lindja, nga Kostandinopoja? Si? Me ç’rast? Kush qe?
Qe dervish? Qe bektashi, hoxhë, imam? Qe kadi, njeri me shkollë? Shtatlartë, zeshkan, i hijshëm, i ëmbël, i egër. Me çallmë, me xhubletë, me dolloma.
Qe njeri i favorizuar, apo i privuar? Ishte duke u ngritur apo kishte rënë? Qe syrgjynosur? Bu dynja çarkë felek. Kjo botë është zar që rrotullohet.
Atë mbrëmje e pati ftuar një grup. Shtatë a tetë shokë të pandarë. E donin jetën dhe rininë. Njëri prej tyre çdo mbrëmje vinte çorbë e të tjerët hanin.
Punonte në lotari dhe fitonte dhjetë-pesëmbëdhjetë dhrahmi në ditë. Ç’t’i bënte? I jepte për çorbën që hanin të gjithë. Qenë lotofagë dhe pikë mbaroi.
U pëlqenin këngët, sazet. Dervishi nuk pinte verë, pinte uzo. Dervishër qenë edhe ata. I thanë të këndonte. Këndoi. I thanë t’i binte nait. I ra.
Nuk u pëlqeu. Oh, ajo nuk qe aman.
Nuk qe si ajo që kishin dëgjuar ata. Por dervishi u këndonte po atë aman.
Erdhi sërish në kafene. Tek ajo përballë Tezeut*. Ngjitur me të qe taverna. !ë të dyja përballë me stacionin e vjetër A. P.. Matanë kafenesë gërmonin të hapnin një tunel. Qe vjeshtë.
Dervishi ulej dhe pinte uzo prej cilitdo që e qeraste. Me çallmë, me mjekrën kaçurrele, me çibukun. I një moshe mbi 50 vjeç.
Aty e gdhinte për net të tëra. Pa strehë, pa vatër, tutjetëhutës. Kafeneja e vogël kishte leje që të qëndronte hapur gjithë natën.
Vinin nga kumaret, teatrot, shitoret. Vinin nga tregu i fruta-perimeve. Gjerbnin rum e sherbelë.
Tek-tuk dervishi i binte nait. I plotfuqishmi i lagjes argëtohej. I pëlqente muzika.
Njeri i mirë. Kohë më parë, atëherë kur sapo pati ardhur, qe tërë zell.
Me të parë ndonjë sherr, vraponte menjëherë që t’i ndante. Një koleg i tij e kishte këshilluar: “Kur të vësh re ndonjë sherr, vrapo një rruge tjetër, vonohu, deri sa të bjerë furia dhe atëherë shko dhe duku”.
I dhanë edhe një këshillë tjetër: “Në një sherr gjithmonë të vësh re se cili është më i fortë dhe prej tij ruhu. Bërtiti më të dobëtit, hiqi edhe ndonjë dackë, dhe pastaj vëre rendin. Kështu do t’ia hedhësh pa u lagur”.
Edhe një tjetër: “Çdo epror i ri që caktohet në detyrë, ditën e parë është gjithë ashpërsi. E bën këtë që t’u marrë të tjerëve erzin. Ditën e dytë hyn në ujë dhe të tretën ngre duart lart. Ti shkoji pas shefit e bëja qejfin këto tri ditë”.
Këshilla të çmuara.
Ato ditë qe emëruar një polic i ri.
Për të treguar zellin e tij ai urdhëroi që ta mbyllnin kafenenë që atë natë.
Nesër apo pasnesër do të lejonte që përsëri të hapej. Por ajo natë pati qenë fatale.
I plotfuqishmi i mirkë kujtoi këshillat e kolegut të tij. E pa të nevojshme që ta detyronte kafexhiun që ta mbyllte shitoren. Nuk e la më aty as ndihmësin e tij, nga frika se mos ia hapte derën ndonjërit që vinte e trokiste. Nuk e lejoi as dervishin e pastrehë e bredharak që të rrinte, me pretekstin se mos i binte nait e pastaj mblidhej gjindja e i linte fqinjët pa gjumë. Dervishi me çallmën, me xhyben e me dollomanë e vet, mori çibukun, nain dhe iku.
Ku të shkonte se?
Hodhi disa çape më kot rreth e përqark kafenesë.
Më tutje qe tuneli. Ende vazhdonte të gërmohej.
Bënte ftohtë. Ora shënonte një pas mesnate.
Polici i shërbimit sillet përqark kioskave e shitoreve me çati zingate.
Dervishi bredharak shkoi dhe qëndroi në fund të tunelit. Shpresonte që të gjente atje një vend sado pak të ngrohtë.
U ul dhe u mbështet.
Zuri të mendonte për jetën e trazuar të njeriut. Ashk ollshun çivirinek. Lum ai që di ta shkojë në qejf këtë botë.
Kaloi një orë. Polici, i cili patrullonte andej rrotull, filloi të vriste mendjen se ç’qe bërë dervishi që e kishte parë të zbriste në galeri.
Ku të ishte?
Kësaj pyetjeje të pazëshme iu përgjigj një zë i tingullt, mjaltë i ëmbël.
Muhamedani i huaj kishte pas ngrirë aty ku po rrinte dhe kishte filluar të dremiste. Për t’u nxehur kishte hequr nain dhe kishte zënë të luante ç’t’i vinte nëpër mend.
Nai, nai i ëmbël.
Ngjasonte me nazet.
Fllad, qiell, kantik i gëzueshëm, i ëmbël, i brishtë, dehës.
Nai, nai.
Për hiçgjë dallon nga ajo Po, që tha Krishti. Po-ja e të përulurve, e zemërbutëve. Po-ja e bamirësve.
Që poshtë prej thellësisë vinte një zë si prej gurgullime uji, si krezm, si byk, si avull, vaj(tim), pasion, melodi, që vinte prej flladit nokturor, ajrit drithërues, butësisë, mosiluzioni, pëshpërima, tonaliteti, e hedhur në ajër, duke harmonizuar erërat, duke përshëndetur hapësirat kozmike, duke iu bërë dorëzanë pafundësisë, fëminor, naiv, duke u lakadredhur, zë virgjëreshe fatthënëse, fëshfëritje e trazuar, duke pritur me llahtari ardhjen e pranverës.
Muret e rënda dhe ngrehinat e mëdha të Tezeut, streha e përbindëshme nuk e shumëfishuan zërin e tij. Ato e njihnin, u kujtohej. E mbi të gjitha e kishin dëgjuar edhe tjetër herë, qoftë gjatë shekujve të robërisë e qoftë gjatë viteve të lulëzimit.
Ajo muzikë nuk qe aq barbare me sa supozohej të qenë fiset aziatike. Ajo përngjasonte shumë me harmonitë antike, ato frigjase e lidiste.
Kaluan orët e rënda, por ende vazhdonte të ishte natë, natë fatale.
Ajo vazhdonte ta mbante ende të nderë errësirën e saj dhe salepçiu thërriste për të shitur mallin e tij, dhe zogjtë strukeshin pas klloçkës. Dritarja e vogël dridhej dhe salepçiu vazhdon në turqisht dialogun me dervishin, të pastrehun, të syrgjynosurin.
Pas pak kohe melodia misterioze dhe e ëmbël reshti dhe nai i pati rënë nga dora. I nxirë nga retë qielli kishte filluar të lëshonte shi, por që pas pak minutash pushoi. Nuk dukej më këmbë i plotfuqishmi. Pa pikë gjaku në fytyrë, i lagur dhe i ftohur dervishi u ngjit në botën e sipërme.
Ndoqi një rrugicë që binte për nga kisha e Shën Asomatëve, rrugicë të cilën komisioni i nderuar e kishte quajtur, domethënë kishte shkruar, Rruga Lepenioti.
Vetë Lepiniot Zemërluani, sado që ushqente një zemërim të madh hakmarrës për vrasjen e vëllait të vet të madh hero, e megjithëse prej kohësh rrinte aty, përsëri e kishte të pamundur që ta shihte dervishin e pafat, të ndjekurin, të syrgjynosurin, të pastrehun, atë që çapitej sokakut duke zvarritur këmbët ngadalë; do t’i ishte dhimbsur.
Dhe salepçiut i erdhi keq dhe në vend të pesë qindarkave i dha të pinte salep dyfish, gjysmë kuluri që ta ngjyente dhe e la fqinjin me shall, atë të cilin qe ngritur nga shtrati i ngrohtë, të mërdhinte në parvazin e dritares.
– Hajde salepçi, që e marrtë…
– Bu dynja…
Atë mëngjes dervishi piu salep dhe hëngri një kulur. Gjatë gjithë ditës i flihej dhe ia këpuste gjumit ku të gjente vend të ulej.
Ditët e tjera i gdhinte tek kafeneja 24-orëshe, për të cilën kishte kaluar nata fatale. Pinte uzo dhe tymoste çibukun. Herë-herë i binte edhe nait.
Pasi kaluan do ditë, u zhduk dhe nuk e pa më kush. Rron, vdiq, ecejakën vendeve të tjera, u thirr nga ekzili, u kthye në vendin e tij?
Kurrkush s’e di?
Ndoshta gjatë kësaj kohe të ketë fituar hir para të madhit padishah, ndoshta të jetë bërë i madh e i fuqishëm ndër myftinjtë e Kostandinopojës, ndoshta të jetë duke shërbyer si imam në ndonjë xhami të famshme.
Ndoshta të jetë bërë i favorizuari i Kalifatit, shehuislam.
Bu dynja çarkë felek.
Përktheu nga origjinali: Lavdimir Marku
Marrë nga “Fjala review”
