Tregimi për babanë tim

Ali Podrimja

Ndjesë pastë babai im, çdo gjë ndryshe e kuptonte dhe kurrë nuk munda ta bindja se nuk është ashtu. Ai vetëm ngrinte dorën dhe thoshte: “Ti je i vogël, or bir!” Si vetëtima shkëputej nga shtëpia. Dilte dikund në breg të Erenikut dhe kthehej në mbrëmje vonë. Ulej i mbrami rreth sofrës. Nëna pastaj mblidhte trohat, pastronte dhomën dhe vendoste sofrën në vend të vet. Babai më afrohej bërrylash, më shikonte pakëz më i disponuar: “Do të bindesh, or bir, se ende je i vogël, por atëherë unë do të jem dikund në breg të Erenikut”. Nëna pasi e hiqte edhe trohën e fundit, ulej në anën time të majtë, merrte xhemperin dhe vazhdonte thurjen. Këtë e bënte edhe në pikë të verës. Kushedi se ç’do të sillte dimri. Unë asgjë nuk dija. Ose, aspak nuk u jepja rëndësi lëvizjeve të çuditshme, që ndodhnin rreth nesh.

Isha i vetmi fëmijë në familje dhe i vetmi që lexoja librat e fshehura nga babai, që dikund i merrte dhe i vendoste në një orman druri. Ulej pranë meje dhe më pyeste: “Interesant?” Me dhembëshuri e shikoja. Ai mërrolej. Brofte në këmbë: “Kurrgjë nuk ditkan as këta!”. Dyshimi i babait në gjithçka, më kishte lodhur. Inatosesha nganjëherë: ç’është kjo punë që babanë tim nuk e kënaqte! Më mundonte posaçërisht kur ma përsëriste: “Ti je i vogël, or bir”. Edhe librat, që m’i sillte, nisi të m’i shante. Në to nuk kishte asgjë për mendjen e tij. Lexoja librat tinëz dhe shikohesha më shpesh në pasqyrë. A ishte vërtetë ajo që ma thoshte babai se unë isha ende fëmijë?

Një mbrëmje u ul pranë meje e më tha “Të mirë janë këta libra, por…” Dhe nisi të më fliste për jetën e tij nga ditët e kaçakllekut, pastaj për atë që kishte ndodhur më vonë në një farë krahine që quhej Drenicë. E shikoja me sy të hapur dhe çdo fjalë të tij e kapërdija. Ajo që thoshte me të vërtetë ishte më tronditëse se ajo që lexoja në libra. Njëherë tjetër më pat treguar për një djalë të kushëririt. Djalë më të bukur e më trim se ai nuk kishte pasur Gjakova, thoshte. Rrugës së largët ishte nisur ai një ditë. I kishin thanë se shkonin ta shtyjnë armikun. Male e gryka kishte kaluar, siç thoshte babai. Larg atje, në një vend, që i thënkan Tivar, ua kishin zënë pritën. Kishte ndodhur ajo që nuk dëshironte të ma thoshte. Aty ndalej dhe ofshante. Ia shikoja sytë e errët si i vizllonin nga lotët. Kishte zënë në gojë, pastaj do fshatra të Ferizajit, ku shpesh kishte shkuar për tregti dhe nga e kishte vazhduar udhën për në Shkup: “Tokë e madhe jemi ne, or bir”. Por kurrë nuk i harroi Tabjet e Pejës. Një vëlla i tij tërë natën e kishte kaluar në një pus uji pas zjarrit të madh që e kishte kapluar burgun. I gjori kishte arritur të shpëtonte, por temperatura pas një jave e kishte korrur. Me zhig ishte ndarë nga kjo botë. E fejuara e tij ishte nisur për në Anadoll. Na kishte mbledhur babai kokë për kokë: “Ikin njerëzit, por ne këtu do të vdesim”. Kur lodhej, Babai tek shpaloste librin e tij të pashkruar edhe për ndodhitë e tjera. I thosha me një dhembje: ”Kjo ka ndodhur moti, ore baba. Nuk do të ndodhë më”. Dhe prap ia lexoja një poezi të Luigj Gurakuqit. Ai më shikonte në gaz, m’i puthte kaçurrelat dhe dilte frymë. Shkonte me ca shokë te Ara e Madhe. Po ç’bënin atje, kurrë nuk mësova gjë.

Një natë dimri gjumi i parë sa na kishte marrë, na zgjoi krismë e fortë në derë të oborrit. Babai kishte dalë në këmishë e brek dhe u kthye pas dy netësh. Këmishë e brek i kishte të pluhërosura e të përgjakura, në ca vende të shqyera. As nëna, as unë një fjalë nuk ia thamë. E shikonim dhe na shikonte si i humbur. Poshtë e lartë vraponte nëpër shtëpi. Kur ramë të flemë, ia kisha parë trupin plot vija të vrrugta. Ç’kishte ndodhur me babain tim gjatë dy netëve, që na kishte lënë memecë në shtëpi; nuk dinte asnjëri, as nuk guxonim ta pyetnim. Por babai nuk mund të flinte. Dilte jashtë në oborr, ndizte cigare pas cigare nën dritën e hënës. Unë hipja në minder dhe e shikoja nëpër dritare: rrinte pupqik. Zoti e di se ç’pëshpëriste. Ndoshta lutej, por pak besonte në hyjni. Ku ta di unë ç’bënte. Nëna më merrte ngryk. Pëshpëriste di­çka nëpër dhëmbë: “Hajt drita ime, do të bëhet mirë. Nuk i kemi lindur Zotit me zor”. Dhe bëja gjumin me copa.

Pas dy ditësh babai i kishte rrëfyer nënës se ku kishte qenë dhe ç’kishte ndodhur, pse ato vija të vrrugta ia mbështillnin trupin e tij. Nëna asgjë nuk kishte thënë, vetëm e kishte shikuar trishtueshëm. Siç, thoshte më vonë nëna, më së shumti e mundonte pse e kishte ndihmuar një farë Stevanin nga Shpuza. Para e gjatë luftës me nemcin, dy herë ia kishte shpëtuar lëkurën ardhacakut. Këtë e kishte bërë i bindur se ndihmonte një njeri, që e kishte qitur udha këndejpari dhe që kishte pranuar të ndante gëzimin e pikëllimin me vendasit. Kur kishin zbritur tanët nga mali, sipas nënës, Stevanin e kishin nxjerrë nga kasolla dhe e kishin mbështetur për muri. Nuk dinte askush pse, pos atij të madhit. Rastësisht babai, kishte kaluar aty pari, u kishte dalë përpara dhe i kishte lutur t’ia falin jetën. Në besë të tij e kishin lëshuar. Hera e dytë: buzë Drinit fshatarët e kishin zënë një natë Stevanin, tek ua vidhte bagtinë. Prapë babai i kishte lutur t’ia falin këtë poshtërsi, se nuk është i anëve tona, ka një bylyk fëmijë.

Mirëpo, atë natë dimri kur në këmishë e brek babai kishte dalë te dera, me armë iu kishte drejtuar Stevani. “Stevan, ç’është?” kishte pyetur habitshëm. Pas ca kthesave e kishin nxjerr nga xhipi. Ardhacaku me një gjakftohtësi iu kishte drejtuar: ”Kurrë nuk të kam parë shiftar, as nuk më intereson të di se kush je, koha jonë vjen”. Babanë e kishte futur në një dhomë të errët dhe iu kishte kërcënuar: “Pse e fsheh pushkën? Shiftarët të gjithë kanë armë”.Babai me një gaz të çuditshëm e kishte shikuar birin e kurvës. Ky i ishte shtruar punës së vet. Pas dyzetetetë orëve i kishte thënë: “Ke dy ditë afat! A kupton? Pushkën e dua!”

Prapë natën nëpër borë ishte kthyer babai në këmishë e brek i rrahur dhe i përgjakur: I pari e kisha parë unë nëpër dritare, pastaj nëna kishte vrapuar pas meje në oborr. Më kujtohet e gjora, kishte nxjerrë një klithmë. Babai ishte ngritur nga toka, duke u mbajtur në mua dhe nënën e kishte shikuar rreptë, shenjë të mos nxjerrë më zë. Kishim hyrë në shtëpi duke e mbajtur njëri-tjetrin.

Pas një jave babai e kishte çelur gojën tek pinte çaj, i mbështjellë në lëkur bagëtie, i kishte thënë nënës: “patjetër duhet ta gjejm një pushkë, ose nuk do të na mbetet nishani”. Kishin bërë dert tërë natën. Më në fund kishin vendosur ta shesin lopën dhe babai të dalë tek ardhacakët për ta blerë pushkën. Ditën e tregut e kishte marrë lopën për kapistër dhe ishte nisur rrugës përpjetë. Te dera dola me nënën, e cila më bindi se babai ate e dërgonte te një fqinjë për nja disa ditë. Pas tri orësh ishte kthyer. Ndërkaq, pasdite kishte marrë udhën tek ardhacakët. Pyetje pas pyetjeje, e kishte gjetur të mallkuarën. Një bythkuq ia kishte gjetur për të cilin më vonë kishte mësuar se ishte kushëriri i Stevanit. Ditën, kur duhet ta kthente manxerren, e kishte futur në një thes dhe ia kishte dërguar në zyrë atij që nuk e njihte më. “A po e sheh – i kishte thënë bukëshkali – ne dimë se ti ke pasur pushkë.” Babai kishte përshpëritur vetëm: “Më vrau buka ime”. Sapo kishte bërë të dalë, Stevani e kishte ndaluar: “Më njeh?”. Babai e kishte shikuar çuditshëm, dhe nuk di se si sytë i ishin përqëndruar në yllin e tij, i cili në bebëzat e mjegulluara, sa çil e mbyll sytë, ishte zbehur dhe kishte thënë preras: “Kurrë nuk të kam parë, as nuk dëshiroj të të shoh më”. Më vonë babai kishte treguar se ajo pushkë ishte shitur disa herë. Nga ajo natë kur e kishin marrë në këmishë e brek, nuk besonte në asgjë më.

Shkoja në shkollë një ditë, dhe pranë meje kaloi një i nënçabratit, të cilin e njihja mirë. Për kapistër mbante lopën tonë. E shikova gjatë dhe u ktheva në shtëpi duke qarë pse babai nuk e sillte larën. Nëna bënte çmos të më qetësonte, bile ma kujtoi natën e dimrit kur kishim mbetur qyqe vetëm në shtëpi unë dhe ajo. E vura kokën në prehër të saj. Me fatin u pajtova dhe më vinte turp të dënesja për diçka që ishte humbur përgjithmonë.

Babai kishte zënë të dilte më shpesh tek bregu i Erenikut. Kishte vepruar kështu edhe pas dy vjetësh. Rreth Arës së Madhe ishte sjellë, duke pirë duhan “Tarabosh”.Ishte ndalur pakëz më vonë nën hijen e plepave, e kishte ngritur kokën kah qielli dhe kishte qeshur me të madhe. Një vrap kishte bërë dhe ishte ulur nën hije të plepave. Disa herë i kishte rënë tokës me shuplakë: “E imja je, e imja je! Pushkën le ta bëjnë top”. Ishte ngritur, duke buzëqeshur. Si tregonin kalimtarët e rastit, që e kishin parë për herë të fundit. Pasi ishte sjellë edhe nja dy herë rreth Arës së Madhe, e kishte hedhur duqin e cigares dhe kishtë rënë me fytyrë kah dheu i shkriftë, gjerë e gjatë.

Për vdekjen e babait më lajmëruan dikur vonë. Ora e katërt e mësimit ishte. Profesori kujdestar iu kishte afruar vëllaut të vet, i cili gjendej dy banga larg meje. Kishin pëshpëritur diçka. Ky ishte ngritur dhe ishte afruar afër meje. Për krahu më mori dhe më tha të shkojmë tek unë në shtëpi. Diçka e çuditshme më ishte dukur, as nuk besoja në diçka të kobshme. U nisëm pa bërë zë.

Pas dreke babanë e nxoren të vdekur nga shtëpia. E bartnin katër shokë të tij në krah. Ecnin rëndë, me një ritëm madhështor. Asnjëri nuk kishte pranuar të ndërrohet. E bartën xhenazen përtej Urës së Tabakëve. Vetë e vendosën dhe vetë e varrosën. M’u afruan dhe më përqafuan, pastaj u zhduken dikah. Vallë mos ishin ata të malsisë që ishin betuar para flamurit një mot? Vesh pas veshi ishte pëshpëritur kjo ngjarje. Një ditë i kishte rënë në vesh edhe Stevanit, i cili ishte vënë në gjurmë si langua. Por ardhacakun një natë e gjetën të vrarë pranë një vije uji. Me armë të tij dikush e kishte qëlluar. Mbet kjo enigmë, megjithëse pushteti ishte egërsuar dhe i ngjante një kafshe të plagosur.

Për burrat e malit kur me fliste babai, asgjë nuk i besoja. Mendoja se e kishin lodhur punët e ditës ose ishte zënë me perënditë e përrallave. Qeshja me të kur niste të më fliste për ato gjëra që ende asnjë libër nuk i kishte shënuar e una ia pritja: “Moti kjo ka ndodhur, or baba…”.

Kishin kaluar vite kur i zvarur tërhiqja hapat asfaltit të zi, që ishte larë nga gjaku i demonstrantëve. Ndonjë këpucë, xhemper, krah setre ose këmishë; ndonjë trup pa jetë, çantë nxënësi e take të thyera kishin mbetur të derdhura. Her pas here degjoheshin sirenat. Në drejtim të hotelit, punëtorët lanin me të madhe gjakun. Pa thënë një fjalë njerëzit mbylleshin nëpër shtëpia. Ishte shfaqur një polic para meje. Më kishte sharë në gjuhën e vetë. Ia kisha parë dorën e tij kur e drejtoi kah arma. Ora policore ende nuk ishte. Në midis të xhades nga kapelja e tij ylli iu kutulis duke cingëruar disa herë. Por ky ishte më i zbehtë dhe kishte një formë tjetër.

Në shtëpi sapo arrita Dreni ma solli një gotë ujë dhe më tregoi se ç’kishte ngjarë në Ulpianë. E shikova gjatë dhe tek i mbylla sytë i thashë: “Ti je i vogël, or bir. Do të mësosh edhe shumëçka, por atëherë kushedi se ku do të jem”.

Pas një jave shkova në Gjakovë. Në breg të Erenikut kërkoja varrin e babës. Më shoqëronte dhe një shok i fëmijërisë, i cili papritmas më tha: “Ç’t’u desht ta thërrasësh në emër babanë mes kaq varreve?”. E shikova si në gjumë. Asgjë nuk i thashë. Vura buzën në gaz. Babai ishte gjallë për mua dhe unë një fëmijë i keq. Më tingëllonin ende fjalët e tij për kokardën çetnike në kapelën partizane të Stevanit. Dhe më bëhej se aty diku i shihja sytë e zgurdulluar të babait tim…

1981