Në Mesjetë, njerëzit në Angli besonin që shtrigat sulmonin njerëzit natën duke hipur mbi kraharorët e tyre teksa ata flinin. Shtriga mendohej se ishin njëkohësisht shkaktare të ëndrrave të këqia të viktimave të tyre Në librin e tij “Misteret”, eksperti i fenomeneve paranormalë, Colin Ëilson përmend se si miku i tij, Bill Slater, që dikur ka qenë kreu i BBC, bënte komente prej hokatari gjatë një seance psikike. Kur ai shkonte në shtrat, thotë Ëilson, zgjohej më vonë atë natë “i bindur se një lloj entiteti I padukshëm po përpiqej të merrte kontrollin e trupit të tij”. Duheshin 20 minuta betejë e vazhdueshme përpara se ta “dëbonte”. Por, nëse dëshiron të gjesh një shpjegim të rëndomtë për fenomenin e Slater, nuk ka nevojë të shohësh shumë larg. Këto kohë, gjendja e njohur si Paraliza e Gjumit përdoret për të shpjeguar – dhe shpesh herë për të injoruar pa të drejtë – një numër jo të vogël përvojash paranormale gjatë natës, që nga episodet e rrëmbimit të alienëve deri tek incidentet jashtë trupit. Paraliza në gjumë është një gjendje në të cilën një person përjeton një paralizë të përkohshme të trupit menjëherë pasi zgjohet (dhe më rrallë, pasi bie në gjumë). Ndonëse mendja është në gjendje zgjimi, ata që vuajnë nga kjo lloj paralize e gjejnë veten të paaftë të lëvizin, ndonjëherë deri për disa minuta. Në disa raste, ai që vuan mund të përjetojë haluçinacione të dëgjimit, prekjes apo shikimit. Kjo gjendje është e lidhur ngushtë me paralizën normale që ndodh gjatë fazës REM të gjumit, e quajtur atonia e muskujve, në të cilën trupi paralizohet për të penguar një person që të kryejë aktivitetet që sheh në ëndërr, si për shembull lëvizja e këmbëve në rast se në ëndërr është duke vrapuar. Disa shkencëtarë besojnë se është një pjesë normale e ciklit të gjumit dhe kur ndodh paraliza e gjumit, truri është zgjuar nga një gjendje REM në një gjendje pothuajse zgjimi të plotë, e megjithatë paraliza e trupit vazhdon. Disa prej shkaqeve të mundshëm të paralizës së gjumit përfshijnë pengimin post-sinaptik të neuroneve të trurit apo nivele të ulët të melatoninës. Gjithashtu, besohet se narkolepsia (një gjendje neurologjike që karakterizohet nga një gjendje gjumi tërë ditën) mund të shkaktojë paralizën e gjumit. Por nuk është e thënë se narkoleptikët vuajnë nga kjo gjendje. Në fakt, studime të ndryshëm tregojnë se shumica e njerëzve e përjetojnë paralizën e gjumit të paktën një here gjatë jetës.
Fenomeni
Një prej aspekteve më interesantë të paralizës së gjumit janë llojet e ndryshëm të haluçinacioneve që shoqërojnë zakonisht këtë gjendje. Shpesh herë, ata që vuajnë ndiejnë se ka një prani keqdashëse aty pranë, që i mban poshtë duke u qëndruar mbi kraharor. Gjithashtu, nuk është e pazakontë që njerëz të ndihen sikur po mbyten, rrihen, apo po u përthyhen gjymtyrët. Veç kësaj, ka patur raportime për tinguj të ndryshëm, si ulërima e fërshëllima, ndonjëherë të shoqëruar nga ndjesi të çuditshme të trupit, si therje apo mpirje.Raportohet gjithashtu për tinguj të një natyre teknologjike, si zhurma sirenash apo telefoni. Pastaj ka zëra, disa prej tyre të padallueshëm, të tjerë të qartë e të kuptueshëm. Duke patur parasysh se këto eksperienca mund të kenë ndikim të thellë në botëkuptimin shpirtëror të një njeriu, nuk është habi që ky fenomen ka patur impakt të thellë mbi fenë dhe mitologjinë në histori. Në folklorin kinez, për shembull, paraliza e gjumit besohet të jetë një formë posedimi të vogël të trupit nga qenie të vdekura. Sipas mitologjisë skandinave, paraliza e gjumit shkaktohet nga një fantazmë keqdashëse femre e cila ulet mbi kraharorin e viktimës, dhe më pas sjell vetëm makthe. Fenomene të llojit të paralizës së gjumit mund të gjenden edhe në shumë shtete të tjerë, duke përfshirë Japoninë, Meksikën, Greqinë, Idnonezinë, Filipinet, Rusinë dhe Hungarinë. Në shumicën e këtyre shteteve, shpirtëra dhe qenie të tjera mbinatyrore besohet se qëndrojnë prapa episodeve të paralizës së gjumit dhe maktheve.
Zëra në kokë
Shumë njerëz që vuajnë nga paraliza e gjumit ndonjëherë përjetojnë edhe haluçinacione të dëgjimit. Shumica prej nesh supozojmë se të sëmurët mendorë, sidomos psikotikët janë të vetmit që dëgjojnë zëra, por kjo thjeshtë nuk është e vërtetë, pasi edhe njerëz me një shëndet të mire mendor ndonjëherë raportojnë për eksperienca të tilla. Për shembull, në një studim të kryer në vitin 1889 nga Shoqëria e kërkimeve Psikike, ku u përfshinë 17 mijë të rritur të shëndetshëm nga Anglia, Rusia dhe Brazili, u bë kjo pyetje: “A ju ka ndodhur ndonjëherë që, kur keni besuar se keni qenë tërësisht zgjuar, keni patur përshtypjen që keni pare apo jeni prekur nga një qenie apo objekt, apo të keni dëgjuar një zë”? Më shumë se 100 vjet më vonë, një vëzhgim i ngjashëm u krye nga Allen Y. Tien, themelues dhe president i MDLogix, ku përfshiu 15 mijë vetë nga Baltimora, St. Louis dhe Los Angeles. Tien zbuloi se zërat dëgjohen rregullisht nga 2.3 prqind e popullsisë. Të tjerë studime bashkëkohore mbi mbizotërimin e haluçinacineve të dëgjimit brenda popullsisë në përgjithësi kanë nxjerrë rezultate të ngjashëm. Sigurisht, ata që kanë më shumë gjasa të dëgjojnë zëra janë njerëzit që vuajnë nga një lloj i caktuar psikoze. Sipas Ralph Hoffman, profesor i psikiatrisë në Yale University, kjo gjendje prek 70 përqind të pacientëve me skizofreni, dhe 15 përqind të pacientëve me çrregullime të gjendjes shpirtërore. Gjendjet dhe diagnozat jopsikotike, si depresioni dhe stresi mund të sjellin gjithashtu përjetime të ngjashëm. Atëherë nga e kanë origjinën këta zëra fantazmë? Hemisfera e majtë e trurit tonë lidhet me gjuhën dhe logjikën, ndërkohë që e djathta ka të bëjë me modelet dhe intuitën. Hemisfera e majtë është më dominuesja e dy “personaliteteve” tanë, dhe çdonjëri prej nesh jeton në këtë anë të trurit. Tek “origjina e vetëdijes në shkatërrimin e Mendjes Dydhomëshe”, psikologu i Princeton Julian Jaynes parashtron teorinë që zërat jashtë trupit e kanë origjinën nga pjesa e djathtë e trurit, por ata dëgjohen nga pjesa e majtë e tij si me një megafon. Studime të kryer tek skizofrenët tregojnë se zërat që ata dëgjojnë janë kanosës, tallës dhe shpesh herë shqetësues. Ata, shpjegon Jaynes, “mund të ulërasin, rënkojnë, thumbojnë dhe variojnë nga pëshpërima deri tek një ulërime bubulluese”. Gjithashtu mund të ketë më shumë se një zë dhe zërat shpesh herë flasin në një mënyrë të veçantë, për shembull shumë ngadalë, në një gjuhë të huaj, apo me rimë. Ndonëse kjo teori që këta zëra e kanë origjinën tek pjesa e djathtë e trurit mund të shpjegojë disa raste, ajo sigurisht që nuk i shpjegon të gjithë.
Bota e shpirtërave
Në vitet shtatëdhjetë, psikiatri Dr. Ëilson Van Dusen kreu një studim 16-vjeçar tek skizofrenë, të alkoolizuar dhe njerëz me dëmtime në tru që vuanin nga haluçinacionet. Duke i bërë pacientët të përshkruanin se çfarë mund të shihnin dhe dëgjonin, Van Dusen ishte në gjendje të fliste me haluçinacionet e tyre, duke patur madje shpesh herë biseda të gjata me ta. Van Dusen zbuloi se kishte dy lloje të ndryshëm zërash që dëgjonin zakonisht pacientët e tij. Të parët ishin të “rendit të ulët” që ishin si “vagabondë të pirë në një lokal që kanë qejf të ngacmojnë dhe trazojnë thjeshtë për qejf”. Ata, thotë ai, “gjejnë një pikë të dobët në vetëdijen e dikujt dhe punojnë pafund me të”. Veç kësaj, “ata e thërrasin një pacient me çdo emër të mundshëm, I sugjerojnë akte të turpshëm, vjedhin kujtime apo ide nga vetëdija, kanosin me vdekje dhe punojnë në çdo mënyrë me kredibilitetin e pacientit”. Zërat e “rendit të lartë” janë dashamirës, kanë një shqetësim të sinqertë për mirëqenien e pacientit, dhe kanë prirjen të komunikojnë perms simbolizmit dhe përvojës fetare. Në përgjithësi, thotë Van Dusen, “rendi më i lartë është më i pasur se sa eksperienca normale e pacientit, respektojnë lirinë e tij, janë ndihmës, udhëzues, mbështetës, shumë simbolikë dhe fetarë… ata mendojnë sipas ideve universale që janë më të pasura dhe më komplekse se sa mënyra e të menduarit e vetë pacientit”. Van Dusen e krahasonte rendin e ulët me identitetin e Frojdit dhe rendin më të lartë me prototipet e Karl Jungut. Zbulimet e tij duket se sugjerojnë që një prej roleve të rendit të lartë është të mbrojnë njerëzit nga rendi më i ulët, ku ky i dyti mund të përshkruhet si persekutues dashakeq, me një dëshirë këmbëngulëse për të shkatërruar mendjet dhe trupin e viktimave. Rendi më i lartë, thotë Van Dusen, pretendon të jetë më i fuqishëm se sa rendi më i ulët por jo aq sa për t’u dhënë qetësi mendore shumicës së pacientëve. Për të hedhur dritë mbi përvojat e pacientëve të tij, Van Dusen shfletoi shkrimet e mistikut dhe shkencëtarit suedez, Emanuel Svedenborg. Sipas tij, si shpirtërat edhe ëngjëjt mund të bashkëbisedojnë direct me njeriun, duke hyrë “me anë të një rruge të brendshme në organin e tij të dëgimit, pra duke e ushtruar ndikimin nga brenda”. Por komunikimi me shpirtërat është i rrezikshëm, thoshte Svedenborg, pasi duke bërë këtë njeriu mund të vërë në rrezik shëndetin mendor, madje dhe jetën.
Svedenborg
Svedenborg përmendte gjithashtu që shpirtërat janë normalisht jo të vetëdijshëm për ekzistencën tonë, dhe për arsye se ekziston një lloj barriere mes tyre dhe vetëdijes sonë, ata si rrjedhim nuk janë në gjendje të komunikojnë me ne në mënyrë direkte. Mefgjithatë, në disa raste të rrallë, si për shembull kur njerëzit jepen pas fantazive, shpirtërat mund ta thyejnë këtë barrerë, duke shkaktuar trauma. (Eshtë interesante që ky citim është njëkohësisht një përshkrim i saktë I skizofrenisë, e cila është e përcaktuar si një “apo disa çregullime mendorë që karakterizohen nga humbja e kontaktit me realitetin dhe shpërbërja e personalitetit” Në lidhje me shpirtërat e ligë, apo ata që Van Dusen i ka quajtur zërat e rendit më të ulët, Svedenborg thoshte se ata dëshironin që të posedonin trupin e viktimës, diçka që studimi i Van Dusen duket se e konfirmon. Engjëjt, apo zërat e rendit më të lartë, thotë Svedenborg komunikojnë përmes simbolizmit dhe përdorin pak fjalë sepse “mendja e brendshme e njeriut nuk mendon me fjalë, por me intuitë”. Përmes kësaj, Svedenborg duket se i referohet hemisferës krijuese të djathtë të trurit. Natyrisht, Van Dusen e pati të vështirë të injoronte zërat e rendit të lartë dhe të ulët si asgjë më shumë se sa manifestime të pavetëdijes. Më shumë gjasa, thotë ai, ka qe forca spirituale të ekzistojnë pavarësisht nga pacienti dhe që janë përgjegjëse për zërat. Nëse këta zëra do të ishin prodhuar nga pavetëdija, atëherë si ka mundësi që rezulton se shumica e zërave të rendit të ulët urrejnë fenë? Dhe përse haluçinacionet e pacientëve janë të gjithë kaq të ngjashëm? Nëse shpirtërat e ligë janë vërtetë përgjegjës për prodhimin e llojeve të ndryshëm të haluçinacioneve që përjetojnë skizofrenët, atëherë është e mundur që paraliza e gjumit të shpjegohet në të njëjtën mënyrë. Me fjalë të tjera, ndoshta zërat e rendit të ulët prodhohen nga shpirtëra të ulët apo të mesëm. Nëse do të duam të formulojmë një teori të arsyeshme të paralizës së gjumit, atëherë le të supozojmë se shpirtërat e të vdekurve okupojnë një pjesë të spektrit elektromagnetik, përtej kufijve tanë të perceptimit. Në kushte normale, ne nuk mund t’i perceptojmë dhe as ata nuk munden të na perceptojnë ne. Por gjatë fazës REM të gjumit, pulsi dhe frymëmarrja jonë çrregullohen, sytë tanë lëvizin me shpejtësi me kapakë të mbyllur, muskujt tanë relaksohen, dhe aktiviteti i valëve të trurit tonë ngjan me atë të një personi të zgjuar dhe në vigjilencë. Paraliza e gjumit gjithmonë pason fazën REM. Gjatë një episodi të paralizës së gjumit, njeriu ndihet sikur është plotësisht i zgjuar, por në të vërtetë është në një gjendje vetëdije që që mund të jetë e favorshme për komunikimin e një dimensioni tjetër. Përveçse konsumojnë energjinë tonë jetësore për mbështetje, ndoshta këta entitete përpiqen të posedojnë trupin tonë. Me qëllim që të rezistojnë sulmit, shumica e atyre që vuajnë paralizën e gjumit përpiqen të zgjohen. Por çfarë do të ndodhte nëse nuk ia dalin? A do të posedoheshin trupat dhe mendjet e tyre nga entitete të tillë? A do të zhvillohej tek ta skizofrenia dhe do të nisnin të dëgjonin zëra? Ndërkohë që paraliza e gjumit mund të jetë thjeshtë një pjesë e procesit të thjeshtë të gjumit, frika nga kjo eksperiencë ka bërë shumëkënd të besojë se ka një takim spiritual apo paranormal. Deri kur të vijë koha që shkenca të ketë konfirmuar një herë e mirë se çfarë ndodh në fakt biologjikisht gjatë këtyre episodeve të frikshëm, ne mundemi vetëm të vazhdojmë t’i studiojmë dhe të mbështesim ata që vuajnë prej tyre, mnvr.org.
