Elena Prendjova
Elena Prendjova (Shkup, 1985) është autorja që çel për vitin 2015 rezidencën për shkrimtarë dhe përkthyes letrarë “Tirana in Between” – organizuar nga POETEKA dhe mbështetur nga TRADUKI dhe Ministria e Kulturës. Ajo shkruan dhe performon poezinë slam (slam poetry) e njohur kudo në botë si art oratorik, si forma e sotme e poezisë së protestës, e kritikës dhe e kërkesës për ndikim në shoqëri përmes tekstit letrar
VRIMA E ZEZË
të kaluarën e kemi të ndërtuar me gjak,
kurse të nesërmen e ndërtojmë mbi eshtrat
që ende s’janë shpërbërë
e tashmja kundërmon nga lëkura e mishi i kalbur
dhe asnjë parfum nuk mund ta freskojë kundërmimin,
kurrfarë silikoni nuk mund t’i rianimojë skeletet
jetojmë në një varrezë
më të madhe edhe nga varret e luftërave,
më luksoze edhe nga pallatet më të stolisura të sundimtarëve
e vrimë e zezë jemi –
s’e dimë se çfarë ka brenda nesh,
çfarë përthithim nga jashtë
dhe çfarë rrezatimi shpërndajmë rreth nesh
vrimë e zezë jemi –
e gëlltisim vetveten
vrimë e zezë jemi –
e kapërdijmë historinë
dhe e gogësijmë të ardhmen
por në kushtore
vrimë e zezë jemi –
po të mos kishin ditur për ne
nuk do të ekzistonim nga vetvetja
vrimë e zezë jemi –
dhe kurrfarë e vërtete
iluminizmi
stabilizimi
materieje
përfundimi
nuk do të na e plotësojë zbrazëtinë
SHKUPJANI
shkupjan
të takoj gjithmonë në një terren të huaj
asnjëherë në terren të vendit të shkupit
në stacione hekurudhore dhe vende të huaja
në vende me pak mirëseardhje e shumë ndarje
atje na takohen jetët
dhe së bashku na vazhdojnë shtigjet
duke na shpjerë deri në stacionin e fundit
që na ndan në veri e perëndim
shkupjan
të takoj gjithmonë në terren të huaj
asnjëherë në terren të vendit të shkupit
në stacione hekurudhore dhe vende të huaja
në vende me pak buzëqeshje gazmore
dhe shumë lot ndarjeje
atje na takohen jetët
dhe së bashku na vazhdojnë shtigjet
ne jemi vetëm aktorë të shfaqjeve të huaja
ti e luan pjesën tënde
unë rolin tim
regjinë e bën fati
ose Ai të cilin nuk e besojmë
shkupjan
të takoj gjithmonë në terren të huaj
asnjëherë në terren të vendit të shkupit
në stacione hekurudhore dhe vende të huaja
pa pritur e pa kujtuar pa ndonjë shpresë
në pauza midis disonancave të dashurisë
në dhomat e hoteleve me krevate bashkëshortore
nga çarçafët nuk rrjedh gjak i bardhë e farë e bardhë
por shumë TV dhe doza të tepruara vere të bardhë
unë femër në masë të pamjaftueshme
ti tepër xhentëllmen (ose boll gej)
dhe të dytë të dozuar përpikërisht me miqësi
shumë respekt shumë admirim
hiç dashuri hiç pasion
kështu është më së miri kjo është përkryerje
po të mos kishe qenë aq inteligjent me finesë
dhe i kujdesshëm e galant
sa je tmerrësisht i bukur
do t’ia merrnim virgjërinë miqësisë
po hyjmë nga një tregim në tjetrin
krijojmë kujtime për vete
të tilla që nuk fshihen dot
sepse janë filmike të rralla
dhe të rrënjosura në qelizat tona
pasqyrohen si pamje fotografish
kumbojnë si rruzare fjalësh tingëlluese
ke hequr dorë nga arti
jam bashkuar me artin
të pyes ku i paske pajisjet
i paske shitur më thua
më pyet ku i kam fjalët
t’i recitoj vargjet
të pëlqejnë
ose së paku pohon se të pëlqejnë
atë që me të vërtetë e mendon s’e thua
nuk mund të t’i lexoj mendimet
ti lexon fytyra
sepse krijon piktura
neve pak na jepen raste
prandaj me shkathtësi mësuam t’i rrëmbejmë
dhe gjithashtu pa dhembje të heqim dorë prej tyre
kur të vijë koha
ose thjesht
kur udhëtimi të na përfundojë në shkup
shkupi
ka shumë shtigje e udhëkryqe
atje na presin moshatarët tanë
të pyes sa shpesh udhëton
t’i llogaris matematikisht shanset
për takimin tjetër me ndarje të paevitueshme
ta tregoj destinacionin tim të ardhshëm
dhe menjëherë refuzoj
nga frika se përsëri do të të takoj
dhe nuk do të mundem të duroj
ngase i ke shitur pajisjet
dhe ke hequr dorë nga arti
je bërë i kujdesshëm financiarisht
menaxher banke
kurse unë renxher i pazbutshëm rebel
fle me miqtë e tu
hooop territor i ndaluar
rregulli themelor në teorinë miqësore të meshkujve
dhe ne jemi miq
(por nga dy gjini të ndryshme)
dhe sa më rrallë që të shihemi
aq më shumë respektohemi
dhe sa më rrallë takohemi
aq më shumë gëzohemi
aq më shumë na rrjedhin kujtimet
ty si piktura mua si fjalë
unë në tungjatjeta ti në çao
pra me të vërtetë bravo
ngado që të nisemi shkojmë vetëm drejt
se shkupi është si roma
të gjitha udhët shpijnë atje
dhe të gjitha ndarjet ndodhin atje
shkupjan
të takoj gjithmonë në terren të huaj
asnjëherë në terren të vendit të shkupit
në stacione hekurudhore dhe vende të huaja
e udhëtoj shpesh
nëpër autostrada të gjera e udhë të pafund
atje është vendi im
dhe nëse ndonjëherë kërkon gjini të kundërt
për këmbim qetësish e fjalësh
kah paanësia e rrugëve shiko
dhe në të ftofshin nëpër to urdhëro nisu
mbath këpucë të reja
merri me vete kujtimet e vjetra
rrugës do t’i gjesh ndryshimet e njëjta
do të jem ajo por më ndryshe
e ndryshme po e njëjta
dhe historia do të përsëritet
dhe largësia afërsinë midis nesh do ta hapë
dhe pasi t’ia themi replikat njëri-tjetrit
e t’i ngjallim imazhet
do të përshëndetemi
kinse një takim të sërishëm kemi caktuar
ndonëse e dimë se edhe koha e vendi kanë hequr dorë prej nesh
miq jemi … jemi në tel … flemë
MEQË NUK MUND TË DUHEMI MES VETES
pasi të na i gërvishtin zemrat
sërish do t’i kthehemi njëri-tjetrit
dhe pasi të na derdhin gjak
gjak do të dhurojmë
dhe secili për vete luftërat e veta i bën
dhe sa herë trupat t’i bëjmë bashkë
dhe sa herë shpirtrat e përvëluar
heshtazi edhe t’i ndajmë
me zjarr e flakë
njëri nga tjetri do të ndahemi
si një gacë e vogël e fundit
dashurinë do ta djegim lehtas
qetë-qetë do të tretemi në zjarr
derisa mos ta djegim përfundimisht veten
nga brenga djega dhe halli
nxitojmë drejt fundit duke rënë pa fener në dorë
dhe atje shpirtzbrazur do të takohemi
dhe dhembje e britma do të përjetojmë
dhe me një kore mëkati për kungatë do të takohemi
dhe me një shportë mllefi do ta përcjellim njëri-tjetrin
dhe sërish
verbërisht e me inat
premtimeve të rreme dhe fjalëve të zbrazëta
do t’u kthehemi
ngase nuk mund ta kuptojmë
se kohën s’mund ta kthejmë dot prapa
se nga shkaku që nuk mund ta duam njëri-tjetrin
prandaj dergjemi qajmë dhe vuajmë
KOHA
e shpikën për të pasur arsyetim për vdekjen
prandaj e matin si pulsin e gjakut
ngushëllohen se është relative
se absolutisht askush nuk mundet
të rrotullohet rreth diellit
për një minutë 365 herë në muaj
kurse mua nuk më duhet koha
por me vendosmëri e egërsisht ma caktojnë
detyrimisht
si bar të hidhur
si grim në fytyrë të femrës
si tatuazh në trupin e motoçiklistit
si virgjëri të murgeshës
si syze të mëdha të zeza të një hipsteri
si cezarian i një nëne binjakësh
më prridh
më helmon
ma përvëlon fytin
m’i zë hundët
më bën të qaj
më rrëqeth
më alarmon
më shkel koha
më ikën koha
nuk kam më kohë
nuk kam kohë për të pritur
tërësisht më ka kapluar
meqë fare nuk ka domethënie për mua
as nuk e ndjej
m’i numërojnë vitet
kur unë i shtoj
s’qëndruakam mirë me matematikën
shesin orë
për të blerë para
të fitojnë rini dhe vlerë
mbaj orë dore
për modë
për fetish
i kombinoj me çanta dhe me këpucë
që të jenë të sigurt se jam femër
e klasifikojnë si
të kaluar të tashme dhe të ardhme
të parën e fshehin që të harrohet
të dytën e korruptojnë që të shkojë kot
të tretën e vjedhin të mos lindet e të mos ekzistojë
kanë jahte diamante aksione
por asgjë nuk e kanë më me vlerë se kohën
të cilën s’e kanë
e aq shumë e dëshirojnë
dhe përpiqen ta blejnë
dhe të këmbehen
dhe e shesin dhe e stërshesin
kohën
e tyre
tonën
vetanake
të huajën
kohë
kohë
kohë
e ndërroj kohën me përjetësi
Përktheu nga origjinali maqedonisht Adem Abdullahu
Poezitë slam të Elena Prendjovës, protesta e maqedonases
Elena Prendjova (Shkup, 1985) është autorja që çel për vitin 2015 rezidencën për shkrimtarë dhe përkthyes letrarë “Tirana in Between” – organizuar nga POETEKA dhe mbështetur nga TRADUKI dhe Ministria e Kulturës. Ajo shkruan dhe performon poezinë slam (slam poetry) e njohur kudo në botë si art oratorik, si forma e sotme e poezisë së protestës, e kritikës dhe e kërkesës për ndikim në shoqëri përmes tekstit letrar.
Mes leximit të zakonshëm dhe dëgjim-shikimit të poezive slam të Elena Prendjovës, zgjedh të dytën, dëgjim-shikimin, mediumin që pasuron marrëdhënien dhe që mesazhit, metrikës apo mjeteve të tjera stilistikore u shton edhe gjuhën e aktrimit skenik. Tekstet poetike të Elena Prendjovës këshillohet të lexohen, por për një organizim të gjithanshëm të të mendjes dhe vëmendjes, të shqisave dhe imagjinatës, këshillohet dëgjimi dhe shikimi me prani në performancë.
Kjo pasi fjalët që përdor Elena Prendjova në poezitë e saj, megjithëse e kanë prejardhjen në fjalor, marrin vlerë të posaçme nga interpretimi. Fjalët e saj (edhe kur ato janë po ato që ne përdorim rëndom, fjalë mashkullore dhe femërore, dhanore dhe thirrore, të tilla si eshtrat, shtretërit e zbrazët bashkëshortorë në hotele,lodhja prej zbrazëtisë, pasqyrat, silikoni, shigjetat, jahti, sjelljet politikisht, çarçaf,ishkupjani në ikje, iluminizmi, dashuria, çantë dhe këpucët, mëkatet dhe helmi, pështymë dhe buzëkuq në qafë burri, nëna, udhëkryqi,gabimet, sundimtari, moshatarët dhe emigrantët matematika dhe vrimë e zezë, gjenda e çmendur është gjithçka, përkryerjet, stacionet hekurudhore, krimi, respekti, burri me gjithë përemër pronor, apo kur autorja shkruan për shtatë pika limoni dhe parfum), fjalët e poezive të saj janë njësi të hapura, ku gjithçka ruan vlerën, jo vetëm tingullin dhe kuptimin, por edhe ngjyrë,ku çdo fonemë e përdorur mirë, madje me kursim, shndërrohet në forcë kuptimore, në përcjellës emocionesh, kur edhe pse nuk e dimë gjuhën, njohim përfytyrimet e përbashkëta, fshehur nën lëkurën tonë që nga koha kur s’kishin lindur fjalët. Ndaj edhe fjala, shoqëruar me gjestet plotësuese, mimikën dhe tonet shton mënyra interpretimi të ngjashme me mjetet që përdor muzika për të arritur efekte të plota ndikuese mbi publikun.
Por krijimtaria e Elena Prendjovës nuk është muzikë, ajo e përdor muzikën, përdor elementet e saj, ritmet, recitativin me fare pak melodi, përdor ngjyrimet. Krijimtaria e Elena Prendjovës, poezia slam dhe pjesa tjetër e poezive të saj, i shmanget sentimentalizmit tradicional, poetizimit, duke kërkuar mënyra më të gjera shprehjeje,mundësi për poezinë e ‘të përplasurit’ përballë, siç edhe quhet ndryshe ky lloj angazhimi letrar më pak i mërzitshëm se leximet klasike.
Vëzhgime të mprehta,që na vendosin përballë njeriun me ndjesi fillestare, joshëse në dukje, shpesh i afërmi ynë. Ato na tregojnë jo të bukurën klasike, as të madhërishmen e romantizmit dhe as njeriun-hero të realizmit socialist. Na tregojnë për frikën që kemi nga realiteti i ri, nga ky realitet që na kërkon të jemi me çdo kusht të pëlqyer, të suksesshëm dhe të kushtëzuar nga pëlqimi dhe suksesi dhe që pikërisht për këtë na bën të ndihemi të frustruar përballë tij. Kjo poezi e realiteteve të vështira të bën ta mendosh veten të përfshirë në vorbullën e lojës që autorja krijon me strukturat klasike të poezive që ndërthuren me ato postmoderne, me ironi ndaj trashëgimisë emocionale, konvencionale dhe një hapje ndaj shqetësimeve që nuk kërkohen, por mbërrijnë.
Elena Prendjova e ka pasuruar skenën përgjithshme letrare në Maqedoni dhe në rajon me natyrat ndryshe dhe moderne të poezisë me stil të sofistikuar. Nuk janë stoli që u vishen duarve dhe qafës për të plotësuar look-un, është slam poetry.
Nuk janë as thjesht ngjyra që plotësojnë natyrën e zbehur humane. Ky art i komunikimit përmes poezisë ka si shenjë të vet barazinë dhe respektin mes autorit-lexues dhe auditorit, ku gjatë leximit nuk imponohen as shijet dhe as bindjet.
Gjithçka i ngjan dialogut, herë-herë një monologu të thyer, ku autorja shpreh veten, bindjet, siç edhe shfaqet dukshëm në këto poezi me vargje të forta, të drejtpërdrejta, ku portretet, kujtimet apo pamjet i shmangen qëllimshëm figuracionit të lodhur duke mos lënë dilema kur shprehet se sidoqoftë “iluminizmi nuk do të na e plotësojë zbrazëtinë”.
Krijimtaria e Prendjovës është vlerësuar me 3 çmime kombëtare për librat me poezi Elena Prendjova është autore e gjashtë librave me poezi si dhe hartuese e një antologjie të poetëve të rinj të slam (Karamanov 2014, Makedonska knizevna avangarda 2012, Beli mugri 2011) si dhe me 3 çmime të tjera ndërkombëtare (Poetja më e mirë e edicionit të parë të Festivalit ndërkombëtar në Brchko – Bosnjë&Hercegovinë 2012 Çmimi i parë për librin më të mirë poetik të vitit në 2011 dhe Çmimin special Irin Pirin për librin më të mirë poetik të vitit 2007 në Melnik, Bullgari. Në vitin 2014, një poezi e saj u vlerësua me Çmimin kombëtar Praznik na lipite National Award, ofruar nga Lidhja e Shkrimtarëve të Maqedonisë. Poezia e saj është përfshirë në antologji të ndryshme si dhe është botuar në anglisht, boshnjakisht, bullgarisht, kroatisht, rusisht, serbisht dhe shqip. Ajo shkruan dhe boton rregullisht poezi dhe kritikë arti mbi poezinë, teatrin dhe filmin në revista të ndryshme. Që nga viti 2012 Elena Prendjova është anëtare aktive e Shoqatës së Shkrimtarëve të Maqedonisë dhe nga viti 2013 edhe anëtare e bordit redaktorial të revistës letrare Sovremenost.
Silvana Leka
