Sipas mjekut neurolog, kjo sëmundje prek kryesisht moshat e reja dhe simptomat e para janë: turbullimi i të parit në njërin sy dhe më rrallë në të dytin
Skleroza multiple është një sëmundje e trurit dhe e palcës së kurrizit, e cila kryesisht i prek moshat e reja dhe i ka veçoritë përkatëse në aspektin klinik, laboratorik dhe imazherik. Ajo shkaktohet nga pezmatimi i mbështjellësit të fijeve nervore (mielinës) në pjesët e lartpërmendura të organizmit. Në paraqitjen e sëmundjes, rol kryesor supozohet të ketë reagimi joadekuat vetëdëmtues i sistemit imunologjik të njeriut, si pasojë e të cilit reagim ky sistem nuk e njeh mielinën si të veten dhe zhvillon përgjigjen shkatërruese ndaj saj. Sëmundja paraqitet zakonisht në dekadën e tretë apo të katërt të jetës.
Simptomat
Ndër simptomat kryesore dhe më të shpeshta me të cilat kjo sëmundje shprehet janë turbullimi i të parit në njërin sy dhe më rrallë në të dytë njëkohësisht, aftësia e ulur e dallimit të kontrastit në mes të ngjyrave, vështirësia në të folur, mpirja e cila mund të lokalizohet në njërën gjysmë të trupit apo në një pjesë të tij, humbja e fuqisë (paralizimi) në njërën anë të trupit apo në të dy këmbët, marramendja, humbja e drejtpeshimit dhe vështirësitë në urinim apo defekim. Përveç ankesave dhe shenjave të tilla që mund të sugjerojnë në ekzistimin e sëmundjes, rol të madh në përcaktimin e diagnozës së saktë ka rezonanca magnetike. Në përcaktimin e saktë të diagnozës së sëmundjes shërbehemi me të ashtuquajturat “kritere të McDonaldit”, përditësimi i fundit i të cilave është bërë më 2010. Pika kryesore e këtyre kritereve është përcaktimi i shtrirjes hapësinore dhe kohore të sëmundjes, gjë që e përkufizon sëmundjen si kronike dhe përparuese. Diagnoza e saktë konstatohet në saje të kombinimit të kritereve klinike me ato radiologjike dhe duke i shtuar të dhënat mbështetëse nga analizat laboratorike, siç janë detektimi i “shiritave oligoklonalë” në lëngun trunoshpinor dhe në gjak, si edhe vlerësimi i nervit optik me potencialet e evokuara vizuale (VEP). Trajtimi i shpejtë i sulmeve për shmangien e invaliditetit Skleroza multiple, në pjesën më të madhe të rasteve, paraqitet me simptoma të përnjëhershme, të cilat pas trajtimit adekuat mund të zbuten apo të zhduken plotësisht. Pas një periudhe të qetë dhe pa probleme (e cila periudhë mund të jetë javë, muaj apo vite), mund të vijë deri te paraqitja e sulmit tjetër me simptoma të njëjta apo të ndryshme nga rasti i parë. Paraqitjen e tillë të simptomave në distanca të caktuara kohore e quajmë “sulm” apo “relaps”. Ajo çfarë duhet të bëhet në këto raste është të përcaktohet nëse këto sulme janë të shkaktuara nga ndonjë arsye tjetër (infeksion, shtatzëni, problem metabolik, lodhje, pagjumësi) apo bëhet fjalë për një “sulm të vërtetë”. Po të konstatohet ky i fundit, pa humbur kohë, duhet të fillohet me terapi kortikosteroidesh me dozë të lartë. Doza standarde që aplikohet është ajo e 1000 miligram që jepet përmes venës për 5-10 ditë rresht. Gracka e parë është ndërprerja e menjëhershme dhe e shpejtë e terapisë pas përfundimit të këtij cikli, i cili e rrezikon madje edhe më tepër pacientin. Kur dihet se një sulm zgjat më gjatë se një javë, pakësimi i dozës duhet të jetë gradual dhe skema e dhënies së kortikosteroideve duhet të zgjatet deri në 1-3 muaj. Duke ditur se sëmundja nuk është e zgjidhshme vetëm me kaq, se është dinamike dhe kronike, dhe se sulme të reja (madje më të rënda) mund të kemi prapë në të ardhmen, aplikohet e ashtuquajtura “terapi mbajtëse” apo “imunomodulatore”, e cila për qëllim e ka “qetësimin” e sëmundjes, mbajtjen nën kontroll të saj dhe parandalimin e sulmeve të reja që potencialisht mund të jenë hendikepuese për pacientin. Deri para 10 vitesh, mundësia e vetme për ta mbajtur sëmundjen nën kontroll kanë qenë injeksionet nënlëkurore (në një rast intramuskulore). Në shtetet e varfra dhe ato në zhvillim, përkatësisht ato që nuk e kanë të konsoliduar një fond të mirëfilltë shëndetësor, këto mbeten opsionet e vetme për trajtimin e sëmundjes.
Format e injeksioneve
Në treg qarkullojnë 4 forma të injeksioneve – tre janë me përmbajtje të interferonit-beta (Rebif®, Betaferon®, Avonex®), një tjetër është glatiramer acetat (Copaxone®). Dallimi në mes tyre qëndron në shpeshtësinë e aplikimit të injeksionit (që ndryshon nga një herë në javë në përditë), por nuk kanë dallim të dukshëm në mes vete nga aspekti i mbrojtjes së pacientit nga përkeqësimi i sëmundjes. Në bazë të hulumtimeve klinike, këto barna e pakësojnë për 29-35% mundësinë e paraqitjes së relapsit të ri. Strategjitë e reja, më të forta, por më të rrezikshme Përqindja e dhënë më sipër e mbrojtshmërisë nga përkeqësimi i sëmundjes është relativisht i ulët. Edhe përkundër marrjes së terapisë, një pjesë e konsiderueshme e pacientëve vazhdojnë të kenë sulme të përsëritura apo përkeqësim të gjendjes. Një tjetër faktor që ndikon në mosvazhdimin e terapisë është edhe lodhja apo mërzitja e pacientëve me shpime të përditshme; në disa raste edhe injeksionet shkaktojnë pezmatime lokale në lëkurë që pamundësojnë trajtimin afatgjatë. Të gjithë këta faktorë kanë kontribuar në intensifikimin e hulumtimeve shkencore për gjetjen e mundësive të reja terapeutike që do të ishin më efikase në trajtimin e sëmundjes dhe më të lehta për aplikim. Kështu që, fusha e terapisë së sklerozës multiple lirisht mund të thuhet se është dega e neurologjisë në të cilën më së shumti ka risi, e cila gjë ndikon në përmirësimin e cilësisë së jetesës së pacientëve të prekur nga kjo sëmundje. Duhet të theksohet se me rregulloret e shumë shteteve, barnat e përmendura më sipër mbesin linja e parë e terapisë. Nëse nën këto barna vazhdon përkeqësimi i gjendjes dhe konkludohet për efektin e dobët apo të munguar të tyre në rastin konkret, kalohet në linjën e dytë të terapisë. Deri në ditën e sotme, Agjencia Evropiane e Barnave (EMA) ka dhënë miratim për përdorimin e barnave të mëposhtme shtesë në sklerozën multiple: natalizumab, fingolimod, dekstrometorfan-kinidin, teriflunomid, alemtuzumab dhe dimetil-fumarat. Ekstrometorfan-kinidina (Nuedexta®) gjendet në dy lloj formash. Dozimi rritet gradualisht gjatë një periudhe 4-javore. Fillohet me një dozë ditore prej 15/9 mg dhe arrihet doza maksimale prej 23/9 mg, dy herë në ditë. Problemet me frymëmarrje, ato të zemrës dhe barkqitja janë efektet kryesore anësore, të cilat mund të manifestohen gjatë përdorimit të terapisë së lartpërmendur. Teriflunomidi (Aubagio®) është një tjetër preparat që merret me gojë dhe ekzistojnë format prej 7 dhe 14 mg. Përdoret dy herë në ditë. Ai është testuar në katër studime të ndara dhe është arritur përfundimi për efikasitet më të lartë ndaj placebos dhe interferonit. Shtimi i nivelit të enzimave të mëlçisë, mpirjet në gjymtyrë, infeksionet, rënia e flokëve janë në mesin e efekteve kryesore anësore. Në mesin e barnave të reja nuk janë vetëm barnat që merren me gojë, por është edhe Alemtuzumabi (Lemtrada®) i cili jepet përmes infuzionit. Mënyra e dhënies së Alemtuzumabit është e veçantë – pesë ditë rresht jepen nga 12 mg përmes infuzionit, i cili zgjat 4 orë. Pas një viti jepen edhe tri doza të terapisë, tri ditë rresht, po ashtu 12 mg. Rreziku kryesor është reaksioni alergjik, prandaj infuzioni duhet të jepet në kushte spitalore dhe me ekip të gatshëm për të intervenuar në rast nevoje. Dimetil-fumarati (Tecfidera®) është po ashtu prej barnave orale, i cili në 7 ditët e para merret 2 herë në ditë nga 120 mg. Kurse, prej ditës së dytë e tutje, doza shtohet në 2 herë në ditë nga 240 mg. Skuqja e lëkurës dhe problemet gastrointestinale janë ndër problemet më të shpeshta që hasen në fillimin e përdorimit të terapisë. Edhe pse aktualisht kemi kaq shumë opsione në trajtimin e sëmundjes së sklerozës multiple, kostoja e tyre e lartë dhe mospërballimi i tyre nga fondet shëndetësore të shteteve tona dhe më gjerë, e pamundësojnë fatkeqësisht përdorimin e tyre në praktikën e përditshme, duke ndikuar kësisoj drejtpërdrejt në cilësinë e jetës së pacientëve tanë.
