Ballkani po vlon përsëri. Këtë herë është për shkak se spekulimet janë të shumta se Kosova dhe Serbia më në fund mund t’i japin fund mosmarrëveshjes mes tyre dhe normalizimin e marrëdhënieve mes tyre.
Presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi dhe homologu i tij serb, Aleksandar Vuçiç, thuhet se janë afër një marrëveshjeje që do të ndihmonte në stabilizimin e Ballkanit dhe do të hapte dyert për të dy vendet për t’u bashkuar me Bashkimin Evropian.
Negociatat po ndodhin nën ndërmjetësimin e shefit të politikës së jashtme të BE Federica Mogherini. Dhjetë vjet pasi Kosova shpalli pavarësinë, kapitulli i fundit i shpërbërjes së ish Jugosllavisë do të mbyllet!
Duket si një përrallë. Dy krerët që ishin në anët e kundërta në luftën e viteve 1998-1999, që lanë mijëra civilë kosovarë të vrarë, dhjetëra mijëra shtëpi u dogjën dhe u shkatërruan, më shumë se një milion njerëz u dëbuan dhe u zhvendosën – dhe që përfundoi vetëm pas ndërhyrjes së NATO-s – pushuan urrejtjet dhe armiqësitë e tyre për hir të një të ardhme më të mirë për popullin e tyre. Një zbulim i fundit më në fund?
Përkundrazi, mund të kthehet në një makth. Marrëveshja në fjalë nganjëherë quhet “korrigjim kufitar”, ose “shkëmbim territoresh”. As Thaçi e as Vuçiq nuk kanë dhënë shumë detaje, por duket se marrëveshja do të shihte një pjesë të territorit verior të Kosovës, me një popullsi shumicë serbe, duke u bashkuar me Serbinë; ndërkohë një pjesë e Serbisë jugore, një rajon i njohur zakonisht si Lugina e Preshevës, popullsia e të cilit është shumicë shqiptare, do të bashkohej me Kosovën.
Ky shkëmbim toke do të rezultojë në më pak serbë që jetojnë në Kosovë dhe më pak shqiptarë në Serbi. Të dy vendet do të bëheshin më “etnikisht të pastra”. Shumë njerëz do të duhet të largohen nga shtëpitë e tyre familjare dhe vendet e lindjes. Shkurtimisht, do të kishte një shkëmbim të popullsive, jo vetëm territore.
Charles Kupchan, ish këshilltar i Barack Obamës dhe tani profesor në Universitetin Georgetown, e ka përshkruar planin tentativë si “spastrim etnik paqësor”. Mbështetëse për idenë e shkëmbimit të tokës, ai beson se “pragmatizmi ka nevojë për parim”. Lutem të ndryshoj!
Krijimi i territoreve dhe shteteve etnikisht homogjene (me pak fjalë, çlirimi i pakicave) nuk është një ide e re. Në Kosovë, gjatë gjithë historisë, ka ndodhur shumë herë. Dhe gjithmonë ka lënë plagë të thella që thjesht nuk do të shërohen. Pothuajse çdo kosovar ka histori familjare për të garantuar këtë. Këtu poshtë janë të miat.
E para kthehet në vitet e vdekjes së sundimit otoman në Ballkan. Më 1877-8, familja e nënës sime ishte midis dhjetë mijë shqiptarëve të dëbuar nga shtëpitë e tyre në fshatin Berjan i Poshtëm, që ndodhet në Serbinë e sotme jugore. Edhe tani, gjatë tubimeve familjare, kushërinjtë më të vjetër kujtojnë historitë që kanë treguar gjyshërit – shtëpitë, fushat dhe varrezat që duheshin lënë pas. Dëbimi i tyre ishte pastrimi etnik, i bërë i pakthyeshëm nga Kongresi i Berlinit i vitit 1878.
Një tjetër histori familjare është nga gjyshi im i vdekur. Si fëmijë, do të shikoja sytë e tij me lotë dhe zërin e tij e thellë që dridhej ndërsa ai kujtonte një natë në vitin 1927, kur ai dhe vëllai i tij më i madh duhej të largoheshin nga shtëpia dhe dyqani në qytetin Pravishtë – tani Eleftheroupoli, në Greqinë lindore. Kjo ishte pasojë e një marrëveshje greko-turke të Lozanës mbi shkëmbimin e popullsisë. Ky nuk ishte atdheu i tyre, por ishte e gjitha që ata kishin nevojë për të siguruar familjen në Kosovë. Ata iu dhanë vetëm pak minuta për t’u larguar, nuk kishte dhunë, gjithçka ishte paqësore, ashtu si gjyshi im do t’i përshkruante më vonë. Megjithatë, ishte pastrimi etnik.
Vetëm pak minuta ne dispozicion për t’u larguar ishte edhe koha kur shume shqiptarë kosovarë i kishin dhënë nga forcat ushtarake dhe të sigurisë serbe, në mars të vitit 1999, kur fushata e spastrimit etnik të Sllobodan Millosheviç ishte në lëvizje të plotë. Ishte represive, e dhunshme, e përgjakshme dhe kriminale. Shumë u vranë, shumica u dëbuan. Mbi një milion njerëz u kthyen në refugjatë, duke përfshirë pothuajse të gjithë familjen e nënës sime, pasardhës të atyre që u dëbuan nga Serbia jugore, 120 vjet më parë – siç ishin shumë të afërm në anën e babait tim, pasardhës të atyre që duhej të braktisnin dyqanin e pastnave në Greqine lindore. Përfundova si refugjat, në Maqedoni. Ne ishim të gjithë viktima të spastrimit etnik, dhe u desh ndërhyrja e NATO-s që ta ndryshonte këtë.
Unë nuk mendoj se ata që mbështesin idenë e ndërrimit të tokës Kosovë-Serbi nuk janë të vetëdijshëm për rreziqet. Ata vetëm injorojnë qartë. Pastrimi etnik është një krim, paqësor ose jo. Përveç se është moralisht i papranueshëm dhe përfundimisht anti-evropian, plani gjithashtu do të shkaktonte paqëndrueshmëri të madhe e afatgjatë të sigurisë në të gjithë rajonin. Nëse Kosova dhe Serbia lejohen të shkëmbejnë territore dhe njerëz, si mund të mohohet diku tjetër?
Shumë komunitete në rajon nuk e pëlqejnë gjendjen në të cilën jetojnë: serbët dhe kroatët në Bosnjë, muslimanët në Serbi, shqiptarët në Maqedoni, apo edhe hungarezët në Sllovaki dhe turqit në Qipro. Kjo është arsyeja pse shumë kundërshtojnë “zgjidhjen” e cila duket se po shqyrtohet. Në Kosovë, shkëmbimi i tokës është refuzuar nga një shumicë e partive parlamentare, si dhe nga koalicioni qeverisës. Statusi dhe kufijtë e Kosovës rrjedhin nga pavarësia e saj në 2008, bazuar në një plan të propozuar nga ish presidenti finlandez, Martti Ahtisaari. Kjo zgjidhje u gjet nga gjykata ndërkombëtare e drejtësisë për të qenë në përputhje me ligjin.
Nuk ka asnjë mbështetje për shkëmbimin e tokës së Thaçit në mesin e shqiptarëve të Kosovës. Marrëveshja nuk do të ratifikohej nga parlamenti i Kosovës edhe nëse do ta nënshkruante atë. Dhe një shumicë e serbëve të Kosovës janë gjithashtu kundër tij, pasi do të thoshte se shumë do të përfundonin “në anën e gabuar të kufirit”.
Marrëveshja e kufirit është gjithashtu e papranueshme për shumë vende perëndimore, veçanërisht Gjermaninë dhe Mbretërinë e Bashkuar.
Angela Merkel e ka bërë të qartë se ajo kundërshton çdo ndryshim kufitar në Ballkan. “Kjo duhet të thuhet përsëri dhe përsëri, sepse herë pas here ka përpjekje për të folur ndoshta për kufijtë dhe ne nuk mund ta bëjmë këtë”, paralajmëroi ajo në gusht.
Pra, pyetja e vërtetë për BE është kjo: përse Brukseli perfshihet ne nocionin e mbështetjes së një plani që kaq thellësisht kundërshton vlerat evropiane, të cilat refuzohen nga kryeqytetet evropiane dhe të padëshiruara nga shumica e njerëzve në terren? Federica Mogherini mund dhe duhet të japë disa përgjigje.
*Shkrimi nga Agron Bajrami, kryeredaktori gazetës Koha Ditore, gazeta kryesore e Kosovës
*Përkthyer nga standard.al
