Së fundmi, Komisioni Evropian, ka bërë publik raportin për zhvillimin ekonomik të Shqipërisë dhe të vendeve të rajonit të Ballkanit Perëndimor, për vitin 2019. Për sa i përket Shqipërisë, situata paraqitet krejtësisht ndryshe nga si e propagandon qeveria Rama.
“Thembra e Akilit” për vendin tonë, duket se është modeli ekonomik i bazuar në PPP, apo tregu i pa zhvilluar energjetik. Gjithashtu në këtë raport të KE-së të zbardhur nga Shekulli, shkruhet “e bardha në të zezë”, se Shqipëria nuk arrin dot që të grumbullojë të ardhura të mjaftueshme, si pasojë edhe e informalitetit të lartë në ekonomi. Por cilat janë rreziqet kryesore për ekonominë e Shqipërisë sipas Kmisionit Europian?!
Rreziqet fiskale
Rreziqet kryesore për konsolidimin fiskal janë: një ngadalësim në rritjen ekonomike dhe nënvlerësimi i rreziqeve fiskale nga dobësitë në menaxhimin e financave publike, (si në nivelin qendror ashtu edhe në atë të qeverisjes vendore). Analiza e rrezikut të ERP-së, konfirmon se objektivat e konsolidimit fiskal nuk mund të arrihen nëse ka një ngadalësim të ndjeshëm në rritjen ekonomike të Shqipërisë.
Rreziqet kryesore për zvogëlimin e borxhit janë nënvlerësimi i rreziqeve fiskale që lidhen me të dyja detyrimet nga ndërmarrjet publike dhe numri në rritje i PPP-ve. PPP-të tani kanë arritur një vlerë prej 31% të PBB-së, me projekte shtesë të planifikuara që do të rrisin vlerën e përgjithshme me 15 për qind të PBB-së për vitin 2019.
Në të njëjtën kohë, nuk ka pasur rritje korresponduese të numrit të stafit në dispozicion, për të monitoruar dhe vlerësuar këto kontrata dhe projekte komplekse. Kjo do të thotë që financat publike dhe detyrimet që lidhen me PPP-të nuk janë duke u vlerësuar tërësisht dhe regjistruar statistikisht. Informacioni mbi borxhin e garantuar publikisht ndryshon në mes të shifrës së dhënë nga ERP (3.3% e rritjes së PBB-së në 5-6% të PBB-së në periudhën afatmesme) dhe Institucionet e tjera (2.9% e PBB-së, parashikohet të ulet në 2.6% të PBB-së nga 2021).
Nuk duket të ketë ndonjë analizë të rrezikut të këtij borxhi të garantuar publikisht. Menaxhimi i dobët i financave publike ka çuar në një gjendje borxhi të pagimit të borxheve nga qeveritë lokale dhe nga rimbursimet e TVSH-së. FMN vlerësoi se këto borxhe ishin me vlerë 1.5% të PBB deri në fund të vitit 2018. Ka pasur gjithashtu borxhe në korporatat publike të energjisë dhe ndoshta në ente të tjera publike. Këto vonesa nuk trajtohen në Raporti Financiar Vjetor, por sigurisht përfshirja e tyre e saktë si shpenzime, mund të rrisë deficitin fiskal dhe ndoshta të rrisë nevojat e financimit.
Financat publike
Financat publike të Shqipërisë vazhdojnë të vuajnë nga nivele relativisht të ulëta të grumbullimit të taksave dhe informalitetit në nivelet e larta. Megjithëse është bërë përparim i dukshëm në mbledhjen e taksave dhe administrimin, tatimin e të ardhurave si përqindje e PBB-së mbeten nën mesataren rajonale dhe sistemi i sigurimeve shoqërore është duke vuajtur nga një deficit i madh.
Mobilizimi i ulët i të ardhurave është kryesisht për shkak të madhësisë së madhe të informalitetit në ekonomi, por gjithashtu i atribuohet evazionit të gjerë të taksave apo kontributeve sociale – madje edhe në (p.sh. duke përdorur çmime më të ulëta ose paga për deklaratat tatimore).
Lidhja midis objektivave të politikave dhe alokimeve përkatëse buxhetore mbetet e dobët. Në përgjithësi, investimet publike janë fokusuar në infrastrukturën fizike për të trajtuar infrastrukturën e madhe të të hendekut të Shqipërisë, i cili është kryesisht në energji por edhe në furnizimin me ujë. Megjithatë, alokimet aktuale të investimeve luhatën ndjeshëm në mes të sektorëve nga viti në vit. Alokimet për shëndetin dhe arsimin janë nën nivelin e mesatares rajonale, dhe mbulimi i mbrojtjes sociale është i ulët.
Qeveria planifikon të ulë edhe më tutje shpërndarjet tashmë të ulëta në arsim (që do të bien nga 2.5% në 2.2% të PBB-së), shëndetësia (e cila do të bjerë nga 3.0% në 2.7% të PBB) dhe mbrojtja sociale (e cila do të bjerë nga 9.0% në 8.6% të PBB) mbi periudhë programore. Këto plane alokimi nuk ndihmojnë për të trajtuar ikjen e trurit dhe mungesat e të kualifikuarve të punës.
As ata nuk ndihmojnë për të inkurajuar konvergjencën ndaj standardeve evropiane në këto fusha. Ndërsa shpenzimet aktuale do të mbeten në një nivel të arsyeshëm, planet e punësimit të qeverisë për personelin në sektorin publik duket se janë nën-ekzekutim. Kjo mund të çojë në mungesa në staf (dhe problemet e mëvonshme të cilësisë për financat publike dhe menaxhimin e investimeve publike) në një kohë kur buxheti planifikon të rrisë shpenzimet për kapitalin.
Sfidat kryesore
Përmirësimi i rëndësisë së tregut të punës, cilësisë dhe politikave të punësimit aktiv, duke përfshirë aftësimin e të rriturve. Politikat aktive të tregut të punës tregojnë disa përmirësime në vitin 2018, veçanërisht në ndërmjetësimin e vendeve të punës, por mbetet i paarritshëm, i pa financuar, i kufizuar në hapësirë ??dhe i pa disponueshëm në zonat rurale.
Punësimi në programet e promovimit (EPP) nuk janë në shënjestër apo të përshtatura për personat e papunë që janë më shumë në nevojë, të tilla si të papunët afatgjatë, gratë me përgjegjësi familjare, përfitues të ndihmës ekonomike, të moshuarit, romët/egjiptianët.
Në përgjithësi, programet nuk ofrojnë një mbështetje adekuate për punëkërkuesit e prekshëm për të kaluar në programet më të larta të produktivitetit ose për të integruar tregun e punës në një mënyrë të qëndrueshme.
Një lloj tjetër politikash aktive, janë kurse të formimit profesional, të cilat në përgjithësi kanë një cilësi shumë të ulët për një tranzicion të suksesshëm në tregun e punës. Të rinjtë (15-29) përballen me një treg të vështirë pune, me pothuajse 30% të tyre, të cilët nuk janë në punësim, arsim apo trajnim.
Të rinjtë gjithashtu nuk janë vënë në shënjestër nga EPP. Ndërsa numri i studentëve të regjistruar në shkollë të mesme është rritur ndërsa për arsimin profesionale pjesëmarrja është ende e ulët. Kalimi i tregut të punës nga Aftësimi Profesional është mjaft i ulët (46.9% të punësuar një vit pas diplomimit).
Reforma është vonuar, duke përfshirë përmirësimin e cilësisë në ofertë dhe rëndësinë e saj ndaj tregut të punës, lidhjet me sektorin privat dhe qasjen. Riintegrimi i personave në nevojë është i pamjaftueshëm si shërbime të kujdesit social, përgjegjësia për të cilën është decentralizuar në nivelin lokal, mungojnë në shumë ose janë të pazhvilluara.
Shumë njësi të qeverisjes vendore nuk kanë kapacitete dhe burime për të planifikuar dhe ofrojnë shërbime të kujdesit social dhe pothuajse gjysma e tyre nuk kanë përvojë për shkak të mos ekzistimit të tyre në territorin e tyre. Qeveria qendrore nuk duket se i kushton vëmendje të mjaftueshme kësaj çështjeje.
Arsimi dhe kujdesi i fëmijërisë së hershme vuan nga mungesa e kornizës së politikave, investimi shumë i ulët dhe regjistrimi i ulët i fëmijëve nga familjet e rrezikuara. Mungon mungesa e shërbimeve të kujdesit shëndetësor dhe të kujdesit social, një pengesë shtesë për punësimin e grave, shkalla e punësimit e të cilëve është 14 për qind më e ulët se ajo e burra.
