Nga Corrado Augias
Gjatë gjithë jetës sime, e kam dëgjuar vetëm tre herë trokitjen e hapave në rrugët e heshtura të Romës. Hera e para ishte kur isha fëmijë, me mbërritjen e amerikanëve. Kishte marrë fund frika e sulmeve dhe bombave. Të vetmet makina që qarkullonin ishin jeep-at, trokitjet e hapave femërore jepnin një tingëllimë feste, i bënin jehonë jetës që kishte rifilluar. Hera e dytë ishte në vitin 1973, kur për shkak të luftës së Yom Kippur-it u vendos një kursim i rreptë i konsumit të karburantit; njerëzit dilnin në këmbë, ishte rikthyer zhurma e hapave. Hera e tretë ka qenë këto ditë, për arsyet që i dimë. Por nuk ka qenë vetëm trokitja e hapave; janë shtuar aromat e luleve dhe gurgullima e ujit në shatërvane, edhe ajo e harruar prej kohësh.
Kemi patur zinë, do të kemi pasoja ekonomike që shpresojmë të mos jenë dramatike; por kemi patur edhe dhuratën e heshtjes së një qyteti, që është më kot poterexhi.
Them më kot, sepse Roma nuk ka qenë asnjëherë një metropol i vërtetë dhe as nuk do të jetë ndonjëherë. Në rang metropoli është Nju Jorku, është Londra, por pas rënies së perandorisë në shekullin V – kur kishte arritur dimensione të konsiderueshme dhe, siç thuhet, një milion banorë – Roma ka qenë gjithmonë diçka më shumë se sa një vendbanim i shpërndarë rrënojash të lavdishme, por të lëna pas dore. Madje do të ishte zhdukur nga skena njësoj si Athina, si Antiokia, nëse nuk do i kish dhënë jetë pushteti i Papëve që asaj perandorie donin t’i jepnin vazhdimësi, duke nisur që nga titulli i dhënë perandorit: Pontifex Maximus.
Kur në 20 shtator 1870, bersalierët hynë në Porta Pia, qyteti numëronte pak më shumë se 200 mijë banorë; pjesa e saj më e gjallë dhe e banuar, ishte reduktuar në rrugët e Gjashtëqindës të mbyllura në Ansa del Tevere, në qendër në Piazza Navona, me geton hebraike në kushte higjenike të frikshme. Rrënojat e Romës perandorake shtriheshin gjysmë të groposura ose të dëmtuara prej shtesave ndërtimore, të përdorura si bottega, banesa apo si vende për shfryrjen e kënaqësive trupore.
Ishte kjo përzierje e madhështisë dhe gjërave të turpshme, e kryeveprave dhe shëmtive që tërhoqi vizitorët dhe artistët e veriut. Zbritën në Romë të tërhequr prej shkëlqimit dhe transparencës së jashtëzakonshme të atmosferës, por edhe prej heshtjes së varrit që mbizotëronte në rrënojat e qytetit të vjetër. Hija e fantazmave dhe fantazive e bënte Romën një prej kryeqyteteve të romanticizmit. Kështu e pa shkrimtari i madh francez, René de Chateaubriand. I ardhur në Romë për herë të parë në fillim të shekullit Tetëqind, ai e përshkruante kështu atmosferën e natës: “Më kishin rekomanduar të shëtisja nën dritën e Hënës. Ylli i natës përhapte dritën e tij mbi shkretinë e Romës; ndriçonte rrugë pa banorë, gardhe, sheshe, kopshte ku nuk kalon askush, manastirë ku nuk dëgjohet më zëri i murgjve, kisha të heshtura dhe të shpopulluara si rrugëkalimet e Koloseumit”. Pikërisht në Koloseum shkrimtari shoqëron një ditë shoqen e tij, madame de Beaumont, e cila ishte e sëmurë rëndë: “Ishte një prej atyre ditëve të tetorit, që mund të shihen vetëm në Romë. Ajo ngriti sytë; e hodhi ngadalë vështrimin drejt atyre rrugëkalimeve të vdekur prej shumë vitesh, që kishin parë vetë shumë vdekje; rrënojat ishin të zbukuruara me lule të zverdhura të vjeshtës, të zhytura në dritën e natës”.
Në po të njëjtën mënyrë do ta shihnin Romën Stendhali gjatë “Shëtitjeve romane” dhe Giacomo Leopardi, i cili Romën nuk e dashuroi kurrë. Kur vuri këmbë në moshën 24 vjeç dhe ishte hera e parë që la “varrezën e urryer” të Recanatëve. I vetmi vend që e prekte deri sa të shpërthente në lotë ishte varri i Tassos në kishën e Sant’Onofro al Gianicolo. Për pjesën tjetër, Roma e zhgënjente si për imazhin, që e kishte krijuar duke lexuar klasikët, si për letrarët romakë të kohës që i dukeshin injorantë të pagdhendur.
Heshtjes së qytetit i korrespondonte ajo fshatit që e rrethon. Askush nuk ka ditur ta rrëfejë më mirë se sa G. G. Belli që në sonetin “Er deserto” e përshkruante në mënyrë të mrekullueshme heshtjen e trishtë.
Heshtja e një qyteti që duket i vdekur, thyhej një herë në vit prej karnevaleve që magjepsën Dymanë dhe që Gëte në “Udhëtimin italian” e përshkruan kështu: “Karnevalet e Romës nuk janë një festë që i ofrohet popullit, por një festë që populli ia ofron vetvetes”.
Pastaj erdhi Roma e Giolittit dhe 50-vjetorit të parë të Mbretërisë (1911), Roma e zymtë e shkatërrimeve të Musolinit, Roma e pasluftës e kaosit të ndërtimeve të favorizuara prej kryebashkiakëve të vetëkënaqur demokristianë, Roma e dolce vita-s, Roma e shkretë e ditëve të fundit. Një rikthim i heshtur në origjinë. / La Repubblica – Bota.al
