Sa herë në debatin publik ndizet diskutimi për dominancën e oligarkëve apo personave të fuqishëm mbi vendim marrjen e qeverisë, kryeministri Rama betohet se se ne nuk jemi një regjim oligarkik, pasi asnjë akt i kësaj shumice parlamentare nuk infuencohet nga grupe interesi apo oligarkë të veçantë.
Në fakt, një raport tejet serioz ndërkombëtar, i financuar nga BE dhe i kryer nga Transparency International dhe Instituti për Demokraci e Ndërmjetësim vërtetojnë krejtësisht të kundërtën. Studimi jo vetëm që arrin në përfundimin që ne jemi një shtet i kapur, por aty tregohen me gisht edhe ligjet e veçanta që ka miratuar qeveria dhe kuvendi që dëshmojnë këtë kapje shteti.
Studimi përfshin 12 vitet e fundit nga 2008-2020 dhe arrin në përfundimin se kapja e shtetit në Shqipëri është rritur ndjeshëm dhe rendit plot 9 ligje që dyshohen se janë bërë me porosi, si ligji special për Teatrin, ligji për mediat audiovizive, ligji për lojërat e fatit, për lotarinë kombëtare, ligjin për koncensionet dhe PPP-të, autostradën Milot-Balldre, kompania Air Albania, apo mbi oferta të pakërkuara për ndërtim aeroportesh, si ai i Vlorës, të cilat miratohen me shpejtësi dhe me mangësi nga parlamenti, në mungesë të transparencës dhe konsultimeve publike.
“Raporti i Freedom House Kombe në tranzicion për Shqipërinë konstatoi se “progresi i bërë nga vendi gjatë vitit 2017 për uljen e korrupsionit të vogël u zerua nga terreni i humbur në luftën kundër korrupsionit të nivelit të lartë dhe kapjes së shtetit” ndërkohë që strategjia antikorrupsion është fokusuar pothuajse ekskluzivisht në korrupsionin administrativ dhe e ka neglizhuar korrupsioni politik dhe kapjen e shtetit” nënvizohet në materialin gati 50 faqësh. “Shqetësim kryesor mbeten ligjet e bëra me porosi, të cilat lehtësojnë skemat e korrupsionit të nivelit të lartë. Rrjetet klienteliste porositin ligje për investime të pakërkuara, të cilat miratohen me shumicë të thjeshtë në parlament, duke shkelur shumë afate, procedura dhe rregulla të mirëqeverisjes” – tha për VOA, Gjergj Vurmo, bashkautor i studimit.
Po cilat janë konkretisht ato ligje apo PPP që dyshohet se janë votuar të influencuara dhe nën presion? Raporti përmend 9 prej tyre…
1-Ligji për përcaktimin e procedurës së veçantë për vlerësimin, negocimin dhe lidhjen e kontratës me objekt “projektimi dhe realizimi i projektit urban dhe godinës së re të Teatrit Kombëtar
Në fillim të vitit 2018, qeveria e shpalli publikisht qëllimin e saj për të ndërtuar një teatër të ri kombëtar përmes një marrëveshjeje PPP me Fusha ShPK, një kompani private që kishte paraqitur një propozim të pa-kërkuar për këtë qëllim. Komisioni Europian sugjeroi që negociatat e drejtpërdrejta me një kompani private ishin në kundërshtim me ligjet e konkurrencës. Në përgjigje, qeveria e ndryshoi projektligjin për t’ua lejuar kompanive të tjera private të paraqesin oferta. Sidoqoftë, edhe drafti i ri, i cili u miratua (Ligji Nr. 37/2018), dhe posaçërisht aktet nënligjore, parashikonin një status preferencial për kompaninë Fusha ShPK.
2-Vendimi i Gjykatës Kushtetuese që shfuqizon nenin 62 të Ligjit për Mediat Audiovizive — Neni 62
Neni 62 i Ligjit Nr. 97/2013 për Mediat Audiovizive paraqiti një kufizim të pronësisë në media duke përcaktuar se “asnjë person fizik ose juridik nuk mund të ketë në pronësi më shumë se 40% të një kompanie aksionare që zotëron një licencë kombëtare për transmetim audio ose audioviziv”. Pronarët e mediave e kanë kundërshtuar një kufizim të tillë që nga ajo kohë.
Në vitin 2015, mazhoranca socialiste në pushtet u përpoq ta ndryshonte ligjin dhe ta shfuqizonte nenin 62 të ligjit. BE-ja dhe OSBE-ja e këshilluan mazhorancën socialiste në pushtet ta tërhiqte amendamentin e saj. Për pasojë, pronarët e kompanive të mediave elektronike e çuan çështjen në Gjykatën Kushtetuese, e cila vendosi në favor të tyre e cila injoroi argumentin e interesit publik duke favorizuar në vend të tij argumentin e lirisë ekonomike.
3- Ligji për Lojërat e Fatit
Projektligji u përpoq të kufizonte industrinë e lojërave të fatit dhe efektet e saj negative tek të rinjtë dhe familjet duke vendosur një numër masash të tilla si tatimi prej 25 për qind; duke e kufizuar numrin maksimal të njësive në maksimumi 500 për kompani të lojërave të fatit; duke përcaktuar që lokalet e lojërave të fatit nuk duhet të hapen brenda 200 metrash nga institucionet fetare dhe arsimore duke filluar nga Shkurti 2016.
Megjithatë, 24 orë para seancës plenare të Kuvendit, dy deputetë paraqitën një numër amendamentesh që e ndryshuan në mënyrë dramatike ligjin dhe lejuan zgjerimin masiv (në vend të kufizimit) të lojërave të fatit në Shqipëri në dy vitet që pasuan. Amendamentet e ulën tatimin nga 25 për qind në nën 15 për qind, e ulën kriterin e përcaktuar të distancës, e dyfishuan numrin e njësive të lojërave të fatit (duke i ulur kështu me 50 për qind kostot operative) dhe e shtynë afatin kohor për të përmbushur kërkesat e ligjit.
4-Ligji Nr. 95/2013, datë 4 Mars 2013 për Miratimin e Marrëveshjes për Licencën e Lotarisë Kombëtare
Ligji ka formalizuar procedurën e dhënies së licencës së lotarisë kombëtare një kompanie që duket se ishte zgjedhur paraprakisht nga ministri i atëhershëm i financave. Teksa ligji e formalizon këtë proces, procedura e ankandit për licencën e lotarisë kombëtare siç rregullohet në Vendimin Nr. 25 të Këshillit të Ministrave të 11 janarit 2012, përfshiu kritere të dyshimta që çuan në pretendime të bazuara për një fitues të para-caktuar (për shembull, çmim fiks, posedim i licencave të caktuara që nuk shtonin ndonjë vlerë për kontekstin shqiptar).
Për më tepër, siç zbuluan raportet e mediave në atë kohë, kriteret e përshkruara në Vendimin Nr. 25 të Këshillit të Ministrave, të 11 janarit 2012, bazoheshin në një vlerësim të bërë përpara procesit të ankandit nga zv. drejtori i kompanisë austriake që në të vërtetë e fitoi procedurën e tenderit. Duke miratuar një ligj special për ta miratuar formalisht marrëveshjen e licencës kompania fituese fitoi garanci shtesë, veçanërisht duke pasur parasysh se opozita e atëhershme deklaroi publikisht se do ta anulonte marrëveshjen.
5-Amendamentet e vitit 2015 në Ligjin për Koncesionet dhe Partneritetet Publiko-Private (PPP)
Në vitin 2013, Shqipëria miratoi Ligjin për Koncesionet dhe PPP-të, i cili lejonte një bonus deri në 10 për qind më shumë pikë për propozimet e pakërkuara për koncesione në sektorin e energjisë. Amendamentet e vitit 2015 në ligj e zgjeruan bonusin për propozime të pakërkuara në të gjitha fushat që i nënshtrohen ligjit për koncesione dhe PPP, duke përfshirë për herë të parë të njëjtin bonus për kontratat PPP.
Kjo shkaktoi fillimin e bumit të PPP-ve dhe koncesioneve në Shqipëri. Ndërkohë që shumë kontrata koncesionare janë raportuar nga media si shumë të dyshimta, amendamentet e vitit 2015 shënuan fillimin e një serie të projekteve PPP të dhëna kompanive që kanë paraqitur propozime të pakërkuara.
6-Ligji Nr. 52/2019 për miratimin e Kontratës PPP për Autostradën Milot– Balldre
Ky ligj lidhet me një propozim të pakërkuar të marrë nga qeveria e Shqipërisë (QSH) prej një kompanie (A.N.K. SHPK) në fillim të vitit 2018 për ndërtimin e autostradës Milot–Balldre. Vendimi Nr. 387 i Këshillit të Ministrave, i 27 qershorit 2018, dha një bonus prej 8.5 për qind më shumë për kompaninë në procedurën e tenderimit. Më 9 tetor 2018, Ministria e infrastrukturës njoftoi se kontrata për projektin PPP dhe koncesioni 13 vjeçar për autostradën Milot– Balldre do t’i jepeshin A.N.K. SHPK.
Bazuar në kontratën përfundimtare, e cila u miratua me Ligjin 52/2019 – për ndërtimin e një rruge 17.2 km të gjatë – kompania do të kërkojë 256 milionë euro (përfshirë TVSH-në); gati 15 milionë euro për km, një nga rrugët më të shtrenjta në Europë për km që do të ndërtohet në një peizazh gjeografik relativisht të favorshëm. Disa projekte të tjera PPP ose koncesionare kanë ndjekur të njëjtën procedurë (miratimi nga Kuvendi i një kontrate përmes një ligji. special) dhe ngrenë shqetësime serioze rreth korrupsionit. Projekte të tilla përfshijnë “Koncesionin e Orikumit” dhe “Rrugën e Arbrit”.
7-Ligji Nr. 107/2017 datë 30 Nëntor 2017 për ndryshimin e Ligjin Nr. 92/2014 për TVSH-në në Republikën e Shqipërisë — Pragu i TVSH-së
Ulja e pragut të TVSH-së ishte një nga masat që qeveria pretendonte se po ndihmonin për të luftuar nivelet e larta të ekonomisë gri. Kjo masë i detyroi bizneset e vogla të hyjnë në skemën e TVSH-së. Kjo u bë e mundur duke mbyllur hendekun në zinxhirin tregtar dhe duke i detyruar bizneset e vogla të kërkojnë lëshimin e faturave nga bizneset e mëdha, duke çuar kështu në një rritje të deklaratave nga bizneset e mëdha. Kjo u bë përmes nenit 4 të ligjit nr. 107, të 30 nëntorit 2017 (për ndryshimin e ligjit nr. 92/2014 për TVSH-në në Republikën e Shqipërisë), i cili përcakton se pragu minimal për regjistrimin e TVSH-së rregullohet me vendim të Këshillit të Ministrat.
Në përputhje me këtë nen, neni 2 i Vendimit Nr. 652 të Këshillit të Ministrave, i 10 dhjetorit 2017, përcakton pragun minimal për regjistrimin e TVSH-së për kompanitë me xhiro vjetore deri në 2 milionë lekë (afërsisht 16,000 euro). Shumica dërrmuese e kësaj kategorie biznesesh janë biznese të vogla me pakicë siç janë dyqanet ushqimore. Masa u kritikua si joproduktive për qëllimin në fjalë. Disa raporte të mediave investigative gjithashtu e denoncuan si ligj të bërë me porosi që u shërbente interesave të disa zinxhirëve të supermarketeve (si zinxhiri BIG Market, i cili është në pronësi të një deputeti nga maxhoranca socialiste në pushtet).
8-Ligji Nr. 4/2018 datë 1 Shkurt 2018, për Përcaktimin e Procedurës së Veçantë për Negocimin dhe Nënshkrimin e Kontratave mes Shtetit Shqiptar dhe kompanive CENGIZ CONSTRUCTION dhe KALYON & KOLIN CONSTRUCTION, me objekt Planifikimin, Ndërtimin, Operimin, Mirëmbajtjen dhe Menaxhimin e Aeroportit të Vlorës
Ligji për procedurën e veçantë për ndërtimin e aeroportit të Vlorës si PPP u shpall në fillim të vitit 2018 dhe u miratua me procedurë jashtëzakonisht të shpejtë. Kuvendi e miratoi vetëm 13 ditë pasi u hartua nga Këshilli i Ministrave. Nuk është vetëm mungesa e konkurrencës për këtë investim të madh, por edhe shqetësimet e shumta që lidhen me vetë ligjin dhe procesin e errët të përgatitjes së këtij projekti, që tregojnë shenja të rënda të ligjit me porosi. Për shembull, qëllimi i ligjit është të negociohen kushtet kontraktuale me kompaninë turke pavarësisht nga fakti se kompania nuk u përzgjodh në një procedurë ofertimi ose procedurë tenderimi.
9-Themelimi i kompanisë Air Albania
Themelimi i Kompanisë Air Albania vjen në kontekstin e planeve për “aeroportin e Vlorës”. Qeveria e Shqipërisë e krijoi kompaninë duke përdorur kapital të përbashkët nga TÜRK HAVA YOLLARI A.O. (Linja Ajrore Turke), Albkontrol (një kompani shtetërore) dhe një kompani private (MDN investment) që u krijua vetëm disa ditë para themelimit të vetë kompanisë Air Albania.
Nuk është e qartë pse qeveria e zgjodhi këtë kompani private, çfarë procedure u përdor, dhe pse refuzoi të hapet konkurs. Statuti i MDN investment pohon se kompania do të operojë me qëllim të zhvillimit dhe menaxhimit të Aeroportit të Vlorës. Kjo sugjeron që të dy projektet – aeroporti i Vlorës dhe Air Albania – u bënë me porosi si një paketë.
