Nga Grégor Puppinck
Një vit e gjysmë pas publikimit të tij, një raport mbi OJQ-të dhe gjyqtarët e Gjykatës Evropiane të Drejtave të Njeriut nga dega ndërkombëtare e Qendra Amerikane për Ligj e Drejtësi, Qendra Evropiane për Ligj dhe Drejtësi vazhdon të japë fryte. Në atë që mund të jetë një lëvizje e rëndësishme, Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ) sapo ka modifikuar kodin e saj të brendshëm të etikës dhe ka marrë përsipër të modifikojë rregullat e saj mbi konfliktin e interesit.
Në shkurt 2020, QELGJ publikoi një raport, që u bë viral, për OJQ-të dhe gjyqtarët e GJEDNJ, i cili zbuloi se të paktën 22 nga 100 gjyqtarët e fundit të GJEDNJ-së janë ish-punonjës të shtatë fondacioneve dhe OJQ-ve, dhe se në shumë raste, ata kanë gjykuar çështje të mbështetura nga vetë organizata e tyre, në një konflikt të hapur interesi. Midis këtyre organizatave private, Shoqëria e Hapur e miliarderit të së majtës radikale George Soros spikat sepse 12 nga punonjësit e saj janë bërë gjyqtarë në Strasburg dhe sepse financon gjashtë OJQ-të e tjera në fjalë, ndonjëherë në një masë shumë të madhe.
Prania masive e gjyqtarëve nga i njëjti rrjet tregon se fondacionet e mëdha dhe OJQ-të private mbi sistemin evropian të mbrojtjes së të drejtave të njeriut vë në pikëpyetje paanshmërinë e tij. Raporti ngriti një sërë pyetjesh në lidhje me procedurat dhe etikën gjyqësore, të cilat ne ia sollëm në vëmendje organeve të Këshillit të Evropës.
GJEDNJ, edhe pse “e zemëruar” (sipas Le Monde), vendosi të mos përgjigjet publikisht, ndryshe nga shumë politikanë dhe disa ministra – veçanërisht bullgarë dhe rusë – të cilët shprehën publikisht shqetësimin për situatën. Edhe Komiteti i Ministrave, organi suprem i Këshillit të Evropës me 47 ambasadorë, nga i cili varet Gjykata Evropiane, u detyrua të pranonte publikisht se raporti ishte i vërtetë, duke treguar se do të rivlerësohej “deri në fund të vitit 2024, nën dritën e mëtejshme mbi përvojën, efektivitetin e sistemit aktual për përzgjedhjen dhe zgjedhjen e gjyqtarëve të Gjykatës”. (8 prill 2021). Menjëherë më pas, më 20 prill 2021, Shoqëria e Hapur dështoi për herë të parë të zgjidhte një nga punonjësit e saj gjyqtar në Strasburg. Breshëria, e shkaktuar nga raporti i QELGJ ishte shumë e fortë.
Më 26 korrik, Komiteti i Ministrave iu përgjigj edhe një herë publikisht dy pyetjeve parlamentare duke vënë në dukje natyrën jofunksionale të procedurës së përjashtimit dhe pamundësinë për të kërkuar rishikim të vendimeve të Gjykatës. Kjo përgjigje, si dhe ajo e mëparshme, tregoi vëmendjen e plotë të ambasadorëve ndaj këtyre çështjeve, duke bërë të qartë se i takon vetëm Gjykatës t’i zgjidhë këto probleme. Edhe këtu, Komiteti i Ministrave dha një rrugëdalje duke zbuluar se Gjykata kishte marrë përsipër të rishikonte rregullat e saj “përfshirë nenin 28” që trajton pikërisht çështjen e konfliktit të interesit. Më në fund!
Papërshtatshmëria e nenit 28 të Rregullores së Gjykatës u denoncua saktësisht në raportin e GJEDNJ-së, sepse ai nuk kërkonte nga gjyqtarët të deklaronin situatat e tyre të konfliktit të interesit dhe nuk parashikonte një procedurë formale për përjashtim. Rishikimi i tij është i domosdoshëm dhe ne mund të gëzohemi që më në fund po ndodh, edhe nëse është në mënyrë konfidenciale dhe, siç duket, nuk do të përfundojë për disa muaj.
E fundit, por jo më pak e rëndësishme, GJEDNJ publikoi më 2 shtator një version të ri të “Rezolutës mbi Etikën Gjyqësore” të miratuar më 21 qershor 2021. Ky është një tekst i brendshëm që specifikon Rregulloren e Gjykatës dhe detyrimet etike të gjyqtarëve. Teksti i mëparshëm i datës 2008; Duke e krahasuar me tekstin e ri, duket se rishikimi është i thellë dhe pjesërisht i përgjigjet raportit të QELGJ.
Teksti i ri “ushtron presion”: Përforcon detyrimet e integritetit, pavarësisë dhe paanshmërisë së gjyqtarëve. Duke i bërë jehonë raportit të QELGJ, rezoluta tani i detyron gjyqtarët të jenë të pavarur nga çdo institucion, duke përfshirë çdo “organ” dhe “çdo entitet privat”, duke iu referuar OJQ-ve dhe fondacioneve të tjera si Shoqëria e Hapur e Soros. Teksti shton se, “Ata do ta ruajnë veten të lirë nga ndikimi i padrejtë i çdo lloji, qoftë i jashtëm apo i brendshëm, i drejtpërdrejtë apo i tërthortë. Ata do të përmbahen nga çdo aktivitet, shprehje dhe shoqërim, refuzojnë të ndjekin çdo udhëzim dhe shmangin çdo situatë që mund të konsiderohet se ndërhyn në funksionin e tyre gjyqësor dhe ndikon negativisht në besimin e publikut në pavarësinë e tyre”. Teksti i mëparshëm ishte shumë më i përmbledhur.
Për paanshmërinë, teksti i ri shton ndalimin e qartë që gjyqtarët “nuk do të përfshihen në trajtimin e një çështjeje në të cilën ata kanë një interes personal”, duke forcuar kështu parandalimin e konfliktit të interesit. Gjyqtarët duhet gjithashtu të përmbahen nga “çdo aktivitet, shprehje dhe shoqërim që mund të konsiderohet se ndikon negativisht në besimin e publikut në paanshmërinë e tyre”.
Rezoluta e re e Gjykatës për Etikën Gjyqësore vendos gjithashtu një detyrim të ri për gjyqtarët që të jenë të zellshëm në detyrat e tyre gjyqësore, të kufizojnë aktivitetet e tyre të jashtme dhe më e rëndësishmja, të frenojnë gjuhën e tyre, duke u përmbajtur “nga të shprehurit e tyre, në çfarëdo forme dhe mediumi, në një mënyrë që mund të minojë autoritetin dhe reputacionin e Gjykatës ose të shkaktojë dyshime të arsyeshme për pavarësinë ose paanshmërinë e tyre.” Synimi i Gjykatës është të kufizojë kritikat e saj nga vetë gjyqtarët; ky ndalim i ri pason librin në të cilin ish-gjyqtari slloven Boštjan Zupančič zbulon punën e brendshme të GJEDNJ-së, pasi kishte qëndruar atje për 18 vjet (Për Gjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut: Retrospektiva e një Njeriu të Brendshëm (1998–2016), Botime Ndërkombëtare Eleven, 2019).
Një tjetër ndalim i ri ka të bëjë me pranimin e “çdo dekorate apo nderimi gjatë mandatit të tyre si gjyqtar i Gjykatës”. Kjo masë vjen pas skandalit të shkaktuar nga mënyra se si presidenti aktual i GJEDNJ-së “pati” gjatë një udhëtimi zyrtar në Turqi në shtator 2020, duke pranuar një doktoraturë nderi nga universiteti publik, duke mos u takuar me kundërshtarët dhe viktimat e regjimit.
Kësisoj, në përgjithësi, duket se skandali i raportit “Soros-Gjyqtarët” – siç e quajtën mediat – po jep fryte, sepse ishte i justifikuar. Ishte e dobishme për të tronditur Gjykatën, madje edhe për të marrë goditje në këmbim, për të arritur një përmirësim në procedurat e saj të brendshme. Skandali ishte i nevojshëm.
Megjithatë, mbetet shumë për të bërë, pasi Gjykata Evropiane ende nuk i zbaton të gjitha rregullat që ajo vetë përshkruan për gjykatat kombëtare mbi transparencën dhe të drejtat e gjykimit të drejtë. Disa rekomandime specifike të bëra nga QELGJ dhe të mbështetura nga avokatë të shquar janë ende në pritje të një përgjigjeje.
Së fundi, përtej çështjeve procedurale, shpresoj që ky raport – dhe ai më i fundit për Financimin e Ekspertëve të Këshillit të të Drejtave të Njeriut – do të kontribuojë në rritjen e ndërgjegjësimit për fenomenin në rritje të kapjes së disa fondacioneve private dhe OJQ-ve ndërkombëtare mbi organet që përcaktojnë politikën botërore për të drejtat e njeriut dhe demokracinë.
