Rainer Zitelmann, një autor gjerman në një pjesë të librit të tij “Origjina e varfërisë dhe pasurisë: turneu im botëror dhe njohuri nga lëvizja globale libertariane” ka shkruar edhe për Shqipërinë. 

Në fragmentin e librit thuhet se Shqipëria dikur ishte një vend i mbrapshtë socialist me vetëm 1265 makina në të gjithë vendit, dhe megjithëse standardet e jetesës janë përmirësuar ndjeshëm që nga ajo kohë. Autori Zitelmann shprehet se dështimi për t’u transformuar në një ekonomi të vërtetë tregu i ka dhënë pushtet zotërve të drogës dhe i ka shtyrë më të zgjuarit dhe më të mirët të emigrojnë jashtë vendit.Ndonëse nuk ka shifra zyrtare sipas tij, Shqipëria tani etiketohet si “Kolumbia e Evropës”. Më tej shprehet se vlerësimet sugjerojnë se një e treta e gjysmë e prodhimit kombëtar bruto të Shqipërisë vjen nga trafiku i drogës. Në këtë fragment, flitet edhe për periudhën e diktaturës dhe drejtuesin asokohe të vendit, Enver Hoxhën. Për këtë të fundit thotë se ai dhe komunistët kryesorë jetonin një jetë shumë më luksoze, krejtësisht të izoluar nga pjesa tjetër e vendit. 

Pas përfundimit të socializmit, autori gjerman shprehet se shumë shqiptarë u larguan nga vendi dhe se asnjë vend tjetër evropian nuk ka parë më shumë njerëz të emigrojnë që nga fundi i socializmit. Sipas Zitelmann sot ka më shumë shqiptarë që jetojnë jashtë vendit sesa në të. 

FRAGMENTI I PLOTË NGA LIBRI: 

Isha në Tiranë, kryeqytetin e Shqipërisë, në maj 2022 dhe tetor 2023. Shqipëria është një destinacion turistik gjithnjë e më popullor. Në vitin 2022, 7.5 milionë pushues vizituan vendin e vogël, i cili është shtëpia e vetëm 2.8 milionë banorëve dhe numrat kanë vazhduar të rriten, duke arritur në rreth 10 milionë në 2023 dhe rreth 14 milionë në 2024. Moti mesdhetar dhe çmimet e ulëta e bëjnë shtetin bregdetar të Evropës Jugore jashtëzakonisht tërheqës.

Një mik më dërgoi një mesazh në Whatsapp para se të nisesha për në aeroport: “Mos e lini veten të grabiten në shtetin mashtrues të Shqipërisë”. Në Tiranë, takova Adri Nurellarin, një individ mbresëlënës që formësoi lëvizjen liridashëse në Shqipëri dhe studioi në Londër. Ka qenë këshilltar i Partisë Demokratike në Shqipëri dhe tani këshillon Partinë Demokratike në Kosovë. Për çështjen e sigurisë dhe krimit, ai shpjegoi se, po, ka një nivel të lartë të krimit në sektorin e drogës. Por pikërisht për shkak se kriminelët mund të fitojnë shuma të mëdha parash nga rritja dhe shitja e drogës, krimi i vogël nuk ia vlen: “Pse të vidhni disa qindra euro nga një turist kur mund të fitoni miliona nga droga ilegale?”

Në darkë pyeta Bjornën, një anëtare e Studentëve për Lirinë, se si e bëjnë jetesën njerëzit këtu. “Vërtet nuk e dini këtë?” ajo më pyeti dhe qeshi, “për kultivimin dhe shitjen e marijuanës”. Ajo kritikoi presidentin shqiptar, i cili e ka kthyer Shqipërinë në një “narkoshtet”. Sigurisht, nuk ka shifra zyrtare, por vendi tani quhet “Kolumbia e Evropës”. Vlerësimet sugjerojnë se një e treta e gjysmë e prodhimit kombëtar bruto të Shqipërisë vjen nga trafiku i drogës. Sido që të jetë, disa miliardë euro gjenerohen nga trafiku i drogës çdo vit.

Pavarësisht gjithë varfërisë në vend, kushtet e jetesës janë përmirësuar ndjeshëm në krahasim me epokën socialiste. Bjorna më tha se gjyshërit e saj jetonin me familjen në një apartament prej 80 metrash katrorë – ku banonin deri në 20 persona. Është e vështirë të imagjinohet, por mbaj mend që kam lexuar se nuk ishte e pazakontë që katër deri në dhjetë njerëz të jetonin në apartamente të vogla 50 metra katrorë.

Vendi më i varfër në Evropë

Shqipëria ishte vendi më i varfër në Evropë në atë kohë. Në të gjithë vendin kishte vetëm 1265 makina, asnjë prej tyre në pronësi private. Në fillim të viteve 1990, në Shqipëri nuk kishte asnjë semafor të vetëm. Sot Tirana është e mbipopulluar me makina për të cilat është e qartë se qyteti nuk është ndërtuar. Ngjashëm me Manhatanin, shoferët janë pothuajse përgjithmonë të bllokuar në trafik. Herë pas here shihnim një makinë luksoze jashtëzakonisht të shtrenjtë, një Ferrari, për shembull – “ata janë baronët e drogës”, tha Bjorna.

Në një shëtitje eksploruese nëpër Tiranë, kalova disa bunkerë. Diktatori Enver Hoxha ishte paranojak dhe jetonte me frikë të vazhdueshme se Shqipëria mund të sulmohej nga vendet kapitaliste. Kështu ai urdhëroi ndërtimin e 200,000 bunkerëve në të gjithë vendin, shumë prej të cilëve ruhen edhe sot e kësaj dite. Bjorna më tha se të njohurit e saj kishin integruar edhe një bunker në restorantin e tyre. Në aeroport takova një djalë të ri, student juridik, i cili kishte filluar të investonte në prona të paluajtshme. Ai më tregoi një foto të një ish-bunkeri me një ambient me shije të brendshme dhe më tha se është ëndrra e tij të kthejë një bunker të tillë në një shtëpi pushimi dhe ta japë me qira.

Një bunker disi më i madh është ruajtur si muze bunkeri. Ekspozita është mbresëlënëse. Zbulon përmasat e plota të terrorit komunist në shtetin e Enver Hoxhës.

Fotografia që pikturon muzeu është saktësisht e kundërta me imazhin që kisha për Shqipërinë kur isha më i ri. Si adoleshent, unë isha një maoist. Unë formova një “qelizë të kuqe” në shkollën time kur isha 13 vjeç dhe botova një gazetë të quajtur “The Red Baner”. Më kujtohet ende i shtrirë në shtrat në orën 11 të natës duke dëgjuar Radio Tirana. 

Në të vërtetë, ne nuk dinim fare për Shqipërinë, ne thjesht i projektonim dëshirat tona utopike socialiste në vendin ku Hoxha sundoi nga viti 1946 deri në 1985. E vërteta ishte se shqiptarët jetonin në një burg të përmasave të vendit. Kushdo që u përpoq të largohej jashtë vendit në mënyrë të paligjshme, në skenarin më të mirë, dërgohej në burg ose në një nga kampet e punës për shumë vite, ose pushkatohej. Pothuajse 1000 njerëz nuk i mbijetuan përpjekjeve të tyre për t’u larguar nga vendi.

Diktatori Enver Hoxha ishte paranojak dhe jetonte me frikë të vazhdueshme se Shqipëria mund të sulmohej nga vendet kapitaliste. Kështu ai urdhëroi ndërtimin e 200,000 bunkerëve në të gjithë vendin, shumë prej të cilëve ruhen edhe sot e kësaj dite.

Shqipëria ishte izoluar plotësisht nga bota e jashtme, një fakt që ilustrohet nga incidenti i mëposhtëm: Nënë Tereza, e cila u bë e famshme në mbarë botën për punën e saj me të varfërit, të pastrehët, të sëmurët dhe që vdesin dhe nderohet si shenjtore në Kishën Katolike, dëshironte dëshpërimisht të vizitonte nënën e saj që po vdiste, e cila jetonte në Shqipëri. Krerët e shteteve përdorën të gjitha kanalet diplomatike në dispozicion për të ndihmuar në realizimin e dëshirës së Nënë Terezës, pa sukses. Nëna e saj vdiq e vetme në Shqipëri në vitin 1981, pa mundur ta shihte vajzën e saj për herë të fundit. Vetëm në vitin 1990, pesë vjet pas vdekjes së Hoxhës, Nënë Tereza mundi të udhëtonte në vend dhe të vizitonte varrin e nënës së saj.

Ajo që ne gjithashtu nuk dinim – dhe as shqiptarët – ishte se Hoxha dhe komunistët kryesorë jetonin një jetë shumë më luksoze, krejtësisht të izoluar nga pjesa tjetër e vendit. Nga fundi i vitit 1960 deri në vdekjen e tij në prill 1985, Hoxha nuk u largua nga vendi i tij; në të vërtetë, ai pothuajse kurrë nuk u largua nga i ashtuquajturi Blloku (Blloku), një zonë qendrore në Tiranë, e cila ishte vetëm sa 21 fusha futbolli. Hoxha jetoi këtu nga viti 1944 deri në vdekjen e tij, duke ndarë Bllokun me anëtarët dhe kandidatët e KQ të Partisë së Punës së Shqipërisë dhe familjet e tyre. 

Çfarë bëri diktatori gjithë ditën? Së bashku me një ekip shkrimtarësh fantazmë, ai shkroi 68 libra që lartësonin virtytet e socializmit. Dhe kjo në vendin më të varfër në Evropë. Kur e pyeta Adriun se çfarë shkoi keq në tranzicionin nga socializmi në demokraci dhe ekonominë e tregut, ai u përgjigj: “Nuk ka pasur asnjë ndryshim në qarqet e elitës. Në thelb, ato kanë mbetur të njëjta. Ka pasur ndoshta një duzinë familjesh që mbanin pushtetin në kohën e Hoxhës dhe e mbajnë edhe sot”. Si rrjedhojë, nuk ka një interes serioz për t’u marrë me të shkuarën dhe krimet e diktaturës hoxha. Flet shumë se ndoshta vetëm 20 për qind e sipërmarrësve dhe pronarëve të tokave të shpronësuar nga komunistët morën pronat e tyre dhe morën një kompensim qesharak të pakët që arrin në 10 milionë dollarë.

Pas përfundimit të socializmit, shumë shqiptarë u larguan nga vendi. Në lidhje me madhësinë e popullsisë, asnjë vend tjetër evropian nuk ka parë më shumë njerëz të emigrojnë që nga fundi i socializmit. Gjatë 30 viteve të fundit, Shqipëria ka humbur rreth 30 për qind të popullsisë së saj. Vetëm 2.8 milionë njerëz jetojnë ende në vend. Dhe shpeshherë janë të rinjtë më të mirë dhe më të talentuar shqiptarë që kanë emigruar. Shumë prej tyre janë vendosur në Greqi dhe Itali. Adri shpjegoi se vetëm në Itali tani ka 350,000 shqiptarë që zotërojnë 40,000 biznese dhe gjenerojnë shtatë për qind të PBB-së së Italisë. Sot ka më shumë shqiptarë që jetojnë jashtë vendit sesa në të.