Kur pandemia e murtajës (e njohur si Vdekja e Zezë), u përhap në Evropë gjatë viteve 1348- 1349, punëtorët në mbarë kontinentin zbuluan se për herë të parë në jetën e tyre se e kishin njëfare fuqie. Punëtorët e tekstilit në Shën Omer të Francës Veriore, kërkuan dhe iu pranua 3 herë rritja e njëpasnjëshme e pages, brenda 1 viti nga kalimi i sëmundjes vdekjeprurëse.
Shumë punëtorë përfituan paga më të larta, me më pak orë punë në ditë. Kur qeveria franceze tentoi t’i plotësojë këto kërkesa në vitin 1351, ajo lejoi sërish një ngritje të pagave me më shumë se 1/3 se niveli i tyre para murtajës.
Ndërkohë në vitin 1352, parlamenti anglez – që në vitin 1349 kishte miratuar një ligj që e kufizonte pagën jo më shumë se sa niveli para murtajës – po ndërmerrte veprime kundër punëdhënësve, që ndërkohë kishin 2-fishuar ose 3-fishuar pagat e punëtorëve.
Këto të dhëna vijnë nga një vepër mjeshtërore historike, që përshkruan mjerimet e Evropës në shekullin XIV e historianes Barbara Tuhman “Një pasqyrë e largët”. I botuar në vitin 1978, kur ajo mendoi se reflektonte mjerimet bashkëkohore të viteve 1970, ky libër është bërë sërish popullor, teksa studiuesit nga të gjitha disiplinat po shqyrtojnë historinë e pandemive të kaluara, për të kuptuar të ardhmen që na pret pas largimit të Covid-19.
Falë librave të tilla, ne zbulojmë se pandemitë, e kanë formuar civilizimin tonë. Madje ka edhe argument, që ato kanë ndikuar në ndryshimet pozitive që kanë ndodhur më pas. Vdekja e Zezë, që u shfaq kur Kisha Katolike ishte përfshirë në një konflikt të ashpër të brendshëm, ndryshoi qëndrimin e njerëzve ndaj fesë, duke i bërë evropianët më të gatshëm t’u nënshtroheshin autoriteteve.
Siç e thekson edhe Tuhman “Vdekja e Zezë”, mund të ketë qenë fillimi i panjohur i njeriut modern, dhe pararendëse të Rilindjes, Reformacionit dhe Iluminizmit që do të vinin shekujt pasardhës. Dhe një nga leksionet më të qarta të asaj kohe:rritja e fuqisë së krahut të punës, në kurriz të kapitalit.
Në më pak se 2 vjet, Vdekja e Zezë, e reduktoi me rreth 40 për qind popullsinë e Evropës. Natyrisht, ajo e forcoi pozitën e e punëtorëve që mbijetuan. Asnjë epidemi tjetër, nuk pati më vonë një ndikim aq të madh, dhe as kjo aktualja nuk do të ketë në të ardhmen.
Por një studim i publikuar së fundmi Rezerva Federale në SHBA, sugjeron se edhe pandemitë më pak të dëmshme kanë efekte të ngjashme. Studimi shqyrtoi një duzinë epidemish, nga Vdekja e Zezë deri tek gripi H1N1 i vitit 2009, që i mori jetën të paktën 100.000 njerëzve.
Në fund, numri i vdekjeve nga këto pandemi ishte shumë më i ulët, se vlerësimet aktuale për Covid-19. Akademikët përjashtuan nga kjo analizë Vdekjen e Zezë (deri tani më vdekjeprurësja) dhe Gripin spanjoll të 1918-ës, dhe zbuluan sërish të njëjtën panoramë. Në dekadat që pasojnë një pandemie, pagat reale në Evropë rriten ndjeshëm.
Këto të dhëna kanë lidhje edhe me atë që do të pritej pas një murtaje. Kështu pas Vdekjes së Zezë, çmimet e grurit u rritën, ndaj pagat më të larta shërbyen në fillim për të amortizuar inflacionin, dhe ato tregojnë se pandemitë rritin vendet e punës për thuajse 4 dekada.
Këto përfitime janë në kurriz të kapitalit; sipëmarrësit duhet të kënaqen me fitime më të ulëta nga ato që kishin parashikuar. Dhe një vëzhgim i thjesht i lajmeve ekonomike ditët e fundit, konfirmon që ne mund të shohim një përsëritje të këtyre modeleve. Në kushte emergjente, qeveritë në të gjithë Evropën po subvencionojnë pagat, dhe po i paguajnë punëtorët që nuk punojnë.
Ndërkohë punëtorët që u kërkohet të punojnë, ndërsa të tjerët po distancohen nga shoqëria, dhe që më parë ishin përgatitur të pranonin paga dhe kushte më të dobëta në punë, po bëhen shumë më kërkues. Për shembull punonjësit e Amazon, që ankoheshin prej kohësh për kushtet e punës në magazinat e kompanisë, dolën për të protestuar në rrugë, duke thënë se ishin detyruar të punonin në afërsi të njëri-tjetrit, edhe kur disa nga kolegët ishin prekur nga Covid-19.
Amazon, u kundërpërgjigj duke kryer 80.000 punësime të reja. Një tjetër gjetje alarmante e studimit, është se nuk mund të pritet ndonjë rimëkëmbje e madhe ekonomike. Pandemitë nuk janë si luftërat. Godinat dhe makinat nuk janë shkatërruar, ndaj nuk ka asgjë për të rindërtuar. Disa politikanë evropianë, përfshirë kryeministrin e Spanjës, janë duke kërkuar një “Plan të ri Marshall”, që do të ishte “mobilizimi më i madh i burimeve ekonomike dhe materiale në histori”.
Por do të ishte tepër optimiste, të bëhen krahasime me Planin e dikurshëm Marshall, programin e madh të investimeve, me të cilin SHBA mbështeti rindërtimin e Evropës Perëndimore pas Luftës së Dytë Botërore.
Kur studiuesit, shqyrtuan normat reale të interesit pas pandemive, dhe i krahasuan ato me ndikimin e luftërave, ata zbuluan se ato kishin efekte të kundërta. Norma natyrale e interesit, sipas përcaktimit të tyre, është “niveli i kthimeve reale në asete të sigurta, që ekuilibron ofertën e kursimeve dhe kërkesën për investime, teksa mban të qëndrueshme çmimet në një ekonomi”.
Një aktiviteti më i madh ekonomik, do të kërkojë norma më të larta interesi, gjithçka tjetër është e barabartë, ndërsa një aktiviteti i dobët ekonomik, do të sjellë me vete nivele më të ulëta interesi. Ndërkaq, një studim i jashtëzakonshëm i bërë publik nga Banka e Anglisë në fillim të këtij viti, llogariste normat reale të interesit që nga viti 1311, para Vdekjes së Zezë.
Përfundimet ishin mëse të qarta. Luftërat sjellin më vonë norma më të larta interesi real, të cilat nënkuptojnë një aktivitet më të madh ekonomik. Ndërkohë pandemitë shoqërohen me norma më të ulëta, duke nënkuptuar një veprimtari ekonomike më të ngadaltë.
Intuita thotë se nuk ka mungesë kapitali që duhet të zëvendësohet, siç do të kishte pas një lufte klasike. Ose ka me gjasë një prirje më të madhe për të kursyer, sesa për të investuar. Kur ekonomia pëson një goditje të madhe, shumë njerëz mendojnë se kanë nevojë të kursejnë më shumë, dhe të konsumojnë më pak, çka do të thotë një rritje ekonomike më e ngadaltë. Ndërkohë, ekzistojnë edhe dallime të rëndësishme psikologjike. Pas një lufte, fituesit kanë kënaqësinë e fitores, ndërsa humbësit angazhojnë shumë energji për rindërtimin e vendit dhe shpëtimin e nderit kombëtar. Këtë e tregon gjysma e dytë e shekullit XX-të, dhe rritja ekonomike e vendeve si Gjermania, Japonia dhe Koreja e Jugut.
Pas një pandemie, njerëzit kanë më shumë frikë nga Zoti, por asnjë lloj ndjenje triumfaliste. Madje shpesh të mbijetuarit ndjehen fajtorë. Në këto kushte, konsumi dhe modelet e investimeve mund të diktohen nga çrregullimi i stresit post-traumatik. Sikurse thotë analisti i investimeve Peter Etuoter:”Ne nuk shërohemi nga trauma; ne i përshtatemi asaj. Mësojmë të jetojmë me plagët e saj, dhe ecim përpara mes dhimbjes”.
Efektet specifike të koronavirusit, përfshijnë gjithashtu kërkesa më të mëdha ndaj qeverive. Shumë figura të së djathtës, po alarmohen se epoka pas koronavirusit, do të çojë në një rritje të madhe të joshjes ndaj lëvizjeve politike të majta dhe socialiste. Edhe më alarmante, është mundësia e kaosit dhe trazirave sociale.
Një tipar i zakonshme i pandemive, ka qenë përpjekja për të fajësuar të huajt. Masakrat ndaj hebrenjve gjatë Vdekjes së Zezë, i detyruan ata të zhvendoseshin në Evropën Lindore. Humbja e besimit tek autoriteti i Kishës ishte çorientues, ashtu si edhe përpjekjet e punëtorëve për të kërkuar të drejtat e tyre.
Dy shekuj pas murtajës, Evropa u zhyt në një sërë luftërash të panevojshme. Revolucionet nga fshatarët dhe artizanët ishin të zakonshme, dhe përfundonin gjithmonë duke u shtypur me gjak. Ashtu si paraardhësit e saj, edhe pandemia aktuale ka të ngjarë ta zhvendosë ekuilibrin në favor të punës dhe kundër kapitalit.
Pandemia aktuale, do të intensifikojë mosbesimin e qytetarëve tek qeveritë e tyre, ndërsa do të intensifikojë shtojë dëshirën që qeveritë të marrin një rol më aktiv në shoqëri dhe në treg. Ne do të jemi me fat, nëse këto konflikte do të zgjidhen në mënyrë paqësore. / “Bloomberg” – Bota.al
